Bắc Kỳ Ăn Cá Rô Cây

Nguyễn Ngọc Bích

 

 

Tôi lớn lên tại miền Nam trong khung cảnh đất nước chia đôi theo Hiệp Định Genève. Sau năm 1954, hàng triệu người miền Bắc di cư vào Nam chạy trốn gông cùm cộng sản. Hồi c̣n đi học trường tiểu học tôi đă nghe chuyện Bắc Kỳ ăn cá rô cây. Chuyện nầy th́ những người có tuổi ai cũng biết nhưng tôi xin phép tóm lược lại để cho các em c̣n trẻ lần đầu tiên nghe chuyện nầy hiểu thêm. Chuyện kể là ở ngoài Bắc có một gia đ́nh nghèo và hết sức tiết kiệm nên trong các bửa ăn chỉ có ngô khoai, chút ít cơm, và luôn luôn là rau luộc và nước muối chớ không có thịt cá ǵ cả. Để có thể ăn nổi các món khó nuốt này, người cha treo giửa bàn ăn một con cá rô bằng gổ để cả nhà nh́n vào mà tưởng tượng là ḿnh cũng đang ăn thịt cá hẵn ḥi. Để tăng thêm phần hấp dẫn cho câu chuyện (nói nôm na là thêm mắm thêm muối), một cậu con trai đang tuổi lớn cần ăn nhiều cứ nh́n đăm đăm vào con cá quá lâu nên bị mắng là tham ăn.

 

Chuyện nầy bịa đặt hay có thật th́ không ai khẳng định được. Nếu có thật, đây là một câu chuyện về cái nghèo rất xúc động đáng lẽ người nghe phải chạnh ḷng thương xót cho hoàn cảnh một gia đ́nh nghèo. Nhưng khốn thay, nhiều người trong miền Nam nghe xong lại cười chê bai không hiểu làm sao có thể ăn uống như vầy được. Tuy không phải là người có ác ư nhưng chính tôi cũng cười v́ tôi chưa thông cảm hay hiểu được cách sống và tập quán của người miền Bắc. Phải nói là có một sự cách biệt rơ ràng trong nếp sống của người miền Nam và người miền Bắc vào thờI điểm lịch sử đó. Do hoàn cảnh thiên nhiên dễ dàng, người Nam tiêu xài rộng răi, ăn nói tự nhiên thật t́nh và thấy đa số ngườI miền Bắc tiện tặn và ăn nói khách sáo rào trước đón sau. Ngược lại người miền Bắc thấy người miền Nam chi tiêu không nghĩ đến ngày mai và cư xử có phần thiếu lịch sự hay tế nhị.

 

V́ hoàn cảnh thiên nhiên khác nhau nhiều nên nếp sống cũng khác nhau là điều tự nhiên. Cũng phải mất một thời gian khá dài, nhiều người miền Bắc không c̣n rào trước đón sau khi giao dịch với người miền Nam. Dần dần người Nam chấp nhận nếp sống của người miền Bắc sau khi đă trừ hao đi một phần mà họ cho là phóng đại.

 

Khi tôi lớn lên, bạn bè người Bắc khá nhiều và tôi thấy khi hoàn cảnh kinh tế thuận lợi, họ cũng cư xử giống như người miền Nam. Được học bổng USAID (US Agency for International Development), tôi đi du học ở Mỹ và ở chung trong cùng kư túc xá với mấy anh bạn Bắc Kỳ tại thành phố San Jose từ năm 1967. Vừa mới qua chân ướt chân ráo, tôi thủ kỹ tiền học bổng chẳng dám xài một xu nhỏ. Một hôm đi ngang pḥng của anh bạn Trần Đắc Trung, một người Bắc lớn hơn tôi 4, 5 tuổi đang học Cao Học, một người mà tôi rất gần gủi và cùng chung nhiều sở thích, quan niệm xă hội, tôi nghe tiếng Connie Francis hát thánh thót bài Never on Sunday, một bài tủ của tôi. Th́ ra anh mới tậu một bộ máy quay dĩa Columbia Masterworks, tuy không phải là sang nhưng âm thanh nghe rất hấp dẫn. Hầu như cuối tuần nào tôi cũng ghé pḥng anh vài ba tiếng đồng hồ nghe cọp những bài mà ḿnh thích (ai là người ăn cá rô cây đây hở bạn?). Vài tháng sau, nhịn hết nỗi, anh Nam Kỳ nầy đành phải xuất tiền ra mua cho ḿnh một giàn máy riêng để có thể nghe nhạc mỗi ngày. Chưa hết đâu, lại một anh bạn Bắc Kỳ, Vũ Chí Thiện, khởi xướng chơi băng open-reel (thời đó cassette mới ra, âm thanh c̣n bầy nhầy lắm). Bạn đoán đúng: sau đó tôi lại bắt chước, mua ngay máy thâu băng Sony! Anh Thiện nầy c̣n chơi cả máy quay phim cầm tay, Super 8 (không phải là Video 8 ra đời 20 năm sau). Đến đây th́ tôi đầu hàng, không theo nổi cậu công tử Hà Nội di cư nầy!

 

Bây giờ định cư ở Canada, tôi và con gái hoạt động chung trong các công tác thiện nguyện và đấu tranh nhân quyền, tự do, v.v. với Anh Phạm Hữu Giáo và con, rể trong nhiều năm. Tôi học được nhiều điều hay từ Ông Bắc kỳ di cư nầy và gia đ́nh nhưng có lẽ giờ phút thoải mái và vui vẻ nhất là khi được Anh Chị kêu (tôi không dùng chữ mời v́ là thân t́nh) đến nhà ăn. Chị Giao nổi tiếng về tài nấu ăn và có nhiều lúc tôi tự cười thầm phen nầy Ông Nam Kỳ nhà ta được tha hồ ăn ngon. 

 

Sở dĩ tôi kể lể dài ḍng ở đây để nói lên điều nầy: dù Bắc hay Nam, có ai muốn sống cực khổ đâu, chỉ v́ hoàn cảnh bó buộc th́ đành phải thắt lưng buộc bụng thôi. Chính v́ không biết cách nói với nhau cho hai bên cùng cảm thông nên tôi cho là cả hai giới người Nam và Bắc đều phải trả giá rất đắt cho khoảng trống trong giao dịch (communication gap) ngày xưa. Người miền Bắc đă từng kể lại những cách cai trị dă man của cộng sản nhưng v́ có ấn tượng là ngườI miền Bắc có khuynh hướng phóng đại nên người miền Namchỉ có tin một phần. Do đó mới có những bà mẹ nuôi tiếp tế cho Việt cộng, do đó mới có việc chúng ta nhắm mắt không tố cáo những thân nhân theo Việt cộng, v.v. Tôi xem cuốn phim Chúng Tôi Muốn Sống hai lần. Lần đầu trước năm 1975 tôi thấy rợn người thật nhưng nghĩ là cốt chuyện có phần phóng đại sự thật v́ làm sao người Việt lại có thể đối xử với đồng loại một cách dă man như vậy đươc. Sau khi sống với cộng sản hơn 6 năm, trải qua trại cải tạo và cuối cùng đi vượt biên, khi xem lại cuốn DVD Chúng Tôi Muốn Sống vào năm 2003, tôi mới thấy là cuốn phim và những ǵ mà các ông Bắc Kỳ di cư nói về cộng sản chỉ mới tả đượcmột phần nào sự tàn ác của chế độ nhưng không nói lên được sự ngu xuẩn của cấp lănh đạo và đa số đảng viên khi cai trị dân chúng.  Tôi đi đến kết luận là trong nhiều lư do khiến cho chúng ta mất nước sống lưu vong là chúng ta không hiểu hết được hiểm họa cộng sản khi c̣n trong nước. Câu chuyện Bắc Kỳ ăn cá rô cây là biểu tượng cho khoảng trống trong cách sống và giao dịch của chúng ta mà sau nầy chúng ta phải san bằng để không bao giờ phạm sai lầm một lần nữa.

 

Câu chuyện chưa dứt đâu bạn ơi! Khi di tản, chúng ta định cư tại nhiều quốc gia mà phong tục tập quán hoàn toàn xa lạ với người Việt chúng ta.  Khoảng trống trong cách sống và giao dịch giửa chúng ta và người địa phương c̣n lớn hơn khoảng trống trong câu chuyện Bắc Kỳ ăn cá rô cây nữa! Chúng ta sống chen chúc, share pḥng, ăn uống rất là tiện tặn, v.v. cốt để dành tiền mua nhà, trả nợ vượt biên, tiếp tế cho thân nhân c̣n kẹt lại, đầu tư cho con đi học đại học, v.v. Trước mắt người dân địa phương chúng ta đâu khác ǵ Ông Bắc Kỳ ăn cá rô cây ngày xưa nhưng mà lần nầy Ông Nam Kỳ cũng ăn cá gổ như ai. Nhớ lại thời gian tuy ngắn nhưng đă có lần cả gia đ́nh anh em vợ chồng con cái chúng tôi 9 người sống chen chúc trong apartment một pḥng ngủ, một điều mà Tây dù ăn welfare cũng không làm, tôi chợt nghĩ là ngày xưa tôi đă cười Ông Bắc Kỳ ăn cá rô cây bây giờ tôi bị quả báo! Ngoại trừ một vài địa phương như Biloxi, Mississippi  mà người Việt tị nạn hành nghề cào tôm gặp cảnh kỳ thị, nói chung người địa phương không ai cười chúng ta mà trái lại họ càng thương, phục và giúp đỡ chúng ta! Bây giờ th́ thời kỳ ăn cá rô cây đă qua; người Việt tị nạn đa số có nhà riêng, con cái học hành đỗ đạt, làm ăn phát tài, và nhiều người đă làm rạng danh dân tộc trong nhiều lănh vực hoạt đông khác nhau. Càng thấy xấu hổ v́ cái cười thiếu ư thức của ḿnh ngày xưa, tôi càng chân thành cám ơn Ông Bắc Kỳ ăn cá rô cây kia. Nếu Ông là người có thật, Ông đă nêu một tấm gương sáng về tiết kiệm trong cuộc sống cho nhiều người noi theo.

 

Con em chúng ta sinh trưởng ở hải ngoại có thể không hiểu được những t́nh tiết éo le trong câu chuyện, khoảng trống Nam Bắc ngày xưa v́ chúng nó nói cùng một ngôn ngữ: Việt ngữ lơ lớ! Tôi định chấm dứt câu chuyện ở đây th́ một hôm đi sinh hoạt cộng đồng về nhân quyền và dân chủ cho Việt Nam, tôi thấy đại đa số ngườI tham dự đều lớn tuổi c̣n bọn trẻ th́ không thấy đâu. Tôi hỏi thăm th́ nhiều em muốn tham dự các phong trào này nhưng không đồng ư về h́nh thức và phong cách diễn đạt tư tưởng. Các bạn trẻ cho là người lớn chống cộng có khi quá cực đoan trong khi giới trẻ đặt trọng tâm vào các h́nh thức đấu tranh chánh trị, xă hội, y tế ôn ḥa. Ngược lại các người lớn lo ngại là các em sa vào cạm bẩy cộng sản giăng ra v́ thiếu kinh nghiệm và không tin tưởng là nhóm trẻ có thể chống cộng có hiệu quả nếu không có sự chỉ đạo của ngườI lớn. Nh́n thấy khoảng trống già trẻ đó tôi giật ḿnh lo sợ là nếu hai bên không xích lại gần nhau, câu chuyện Bắc Kỳ ăn cá rô cây lại tái diễn.

 

Mong rằng qua câu chuyện xưa, chúng ta thuộc nhiều thành phần, quê quán, lứa tuổi khác nhau cùng t́m đến với nhau để thông cảm nhau, để cùng nhau thực hiện được giấc mơ hồi hương trong một khung cảnh tự do, dân chủ và hạnh phúc cho đất nước Việt Nam thương yêu. 

Nguyễn Ngọc Bích, P. Eng.

Calgary, Canada

15-4-2009