WORLD NEWS: SPECIAL
EDITION
SCIENCE: Hoa Mai
********** References********************************************
1)
Email from TB 1/24/2012
2)
http://thaithuan53.blogspot.com/2012/01/ngay-tet-noi-ve-hai-muoi-bon-loai-hoa.html
4) http://vietbao.vn/Blog/Hoa-Mai-trong-ngay-tet-cua-nguoi-mien-Nam/75175489/500/
5) http://afamily.vn/du-lich/20110201120436145/Ngay-tet-Noi-ve-24-loai-hoa-mai.chn
*********************************************************************************
Ngày
tết - Nói về hai mươi bốn loài hoa mai
http://thaithuan53.blogspot.com/2012/01/ngay-tet-noi-ve-hai-muoi-bon-loai-hoa.html
Trên đất nước
Việt Nam, người ta thường biết đến
hoa mai qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc trưng
xưa nay mà người ta c̣n gọi là mai rừng, mai
tự nhiên hay mai thiên nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và
thân cao to có khi đạt đến chiều cao hơn
chục mét, hương thơm thoang thoảng, lây lất
mùi gỗ rất dễ chịu và mát, không nồng và đậm
như một số loài hoa khác.
Nhưng thật ra trên thế giới có tất cả
hai mươi bốn loài mai thuộc họ mai, tức là chi
họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ gần
giống như hoa đào của Trung quốc có màu trắng
hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày
thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây
hoa đào, đoạn xù x́, đoạn trơn láng, màu xanh,
da bóng và mọc cao to như cổ thụ.
Hoa mai tại Việt Nam mọc phổ biến
ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai
rừng tự nhiên. Sau này người ta sử
dụng một số loại mai ghép lại với nhau và
cho ra đời một loại mai nhân tạo đó chính là
mai giảo nhiều cánh, số lượng cánh có thể
lên đến hàng chục cho đến hàng trăm cánh
xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và lớn. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong tự nhiên
cũng có loài đạt đến số lượng cánh
rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh). Mai tự
nhiên có mùi hương tự nhiên rất thơm
và thường nực nồng vào buổi sáng và dần
dần mất mùi vào những khoảng thời gian c̣n
lại trong ngày. Có lẽ v́ buổi sáng sớm, nhiệt
độ c̣n thấp, sương chưa tan nên hương
thơm c̣n giữ lại trong không khí, đến khi
mặt trời lên, nhiệt độ tăng dần,
sương tan hết cũng là lúc hương hoa cũng
tản ra trong không khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau
khi mặt trời lên cao.
Hoa mai
tại Việt Nam có mười tám loại như sau:
1 - Mai
năm cánh: Loại mai vàng mọc phổ biến tại miền
Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho đến Khánh
Ḥa) và trên dăy trường Sơn, trong những khu rừng
già. Đây là loại mai năm cánh tự nhiên, hoa nhỏ,
thân vừa và nở hoa không nhiều và rậm như một
số loài mai khác mà nở thưa thớt. Nhưng nếu
lạc vào rừng mai này vào mùa xuân th́ chúng ta sẽ thấy
sắc hoa vàng rực rỡ cả một khu rừng,
cả một triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả
một ḍng suối. Hương thơm ngập tràn và lan
tỏa cả một vùng rộng lớn. Ở một
số ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu
Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có
loại mai này nhưng ít hơn và rải rác không tập
trung.
2 - Mai
núi: Cũng
là một loại mai rừng nhưng có số lượng
cánh nhiều hơn từ 12 cho đến 18 cánh, có khi c̣n
hơn thế nữa. Mai này mọc trên những núi đá
khô khốc và sống chủ yếu bằng hơi
sương, nước mưa và nước ngầm trong
ḷng đất cộng với khí hậu ẩm thấp
của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện
nhiều tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước
bạn Campuchia.
3 - Mai
chủy: Cũng
là một loại mai rừng nhưng thân cây rất to, hoa
nhiều, lá rộng, xanh bóng và có h́nh răng cưa. Loại
mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là
mai chủy (chủy có nghĩa là chùm, quần thể, quây
quần lại, đặc nghẹt).
4 - Mai
động, mai Sẻ: Là một loại mai chuyên mọc ở những
vùng cát trắng gần biển. Loại mai này có thân suôn
thẳng và tṛn và trổ bông thưa thớt. Nếu chúng
trổ năm cánh th́ gọi là mai sẻ, c̣n nếu có
hơn năm cánh th́ đúng là loại mai động. Mai
động và mai sẻ mọc rải rác từ các tỉnh
từ Quảng B́nh, Quàng Trị vào tận các vùng duyên
hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các
vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây
Ninh, Đồng Nai, Biên Ḥa v..v..
5 - Mai
chùm gửi, mai Tỳ bà, mai Vương: Là một loại mai sống
nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ
thụ to lớn, chúng sống bám vào thân cây, một phần
hút chất dinh dưỡng từ đất, một
phần hút chất dinh dưỡng từ cây mà chúng bám vào.
Không giống các loại chùm gửi khác chỉ bám trên thân
cây khác, mai chùm gửi sống phân nửa dựa vào bộ
rễ bám vào ḷng đất của nó. Mai chùm gửi có thân
ghồ ghề, cứng và xù x́ cùng với những khối
u ḱ dị. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra
từ những khối u đó. Hoa trổ khá dày và khít thành
từng chùm đặc nghẹt. Có nơi c̣n gọi nó là mai
tỳ bà hay mai vương.
6 - Mai
hương, mai thơm hay mai ngự: Là một loại mai vàng có mùi
hương rất thơm, thơm hơn tất cả các
loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc
biệt và có lẽ là nồng nàn hơn tất cả các
loài mai nên nó được gọi là mai hương cho
đúng với tính chất đặc biệt của loài
mai vàng năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có rất
nhiều loại mai này mà người dân ở đây
gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn
là "Mai thơm" v́ nó rất thơm, thơm hơn những
loại mai thông thường mà người dân Nam bộ
thường gặp. Ở Huế, loại mai này c̣n
được gọi là "Mai ngự" v́ nó
được trồng trong cung và rất được
Hoàng tộc mến chuộng dùng làm quà biếu cao cấp
nên nó gọi là "Mai ngự".
7 - Mai
châu (Mai trâu): Là
một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài
mai này lớn một cách lạ thường, cánh to và
rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có đường
kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà
người Nam bộ thường đọc trại ra
thành "mai châu".
8 - Mai
liễu: Là
một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống
như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và
nhỏ, thon dài như lá liểu nên được gọi
là mai liễu.
9 - Mai
nhọn: Là
một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa
cũng có h́nh dạng tương tự.
10 - Mai
Cà Ná: Là
loại mai đặc trưng mọc tại vùng biển Cà
Ná thuộc tỉnh Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo
uột, cành rất gịn, dễ gẫy, lá h́nh bầu
dục, trơn láng và có răng cưa quang ŕa lá.
Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11 - Mai
Vĩnh Hảo: Vào địa phận của tỉnh B́nh
Thuận, thuộc huyện Tuy Phong, xă Vĩnh Hảo,
nơi có nguồn nước khoáng thiên nhiên nổi
tiếng nhất Việt Nam là "Nước khoáng Vĩnh
Hảo" th́ có một loại mai vàng nữa cũng là
loài đặc trưng của vùng này, không khác ǵ mấy so
với mai Cà Ná nhưng nó lại được
người dân ở đây đặt cho cái tên theo
địa danh nơi nó đang sống là "Mai Vĩnh
Hảo". Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa
to và phẳng, đặc biệt rất lâu tàn.
12 - Mai
tứ quư: Loài mai
đặc trưng của vùng Nam bộ. Mai này cũng
trổ hoa vàng nhưng sau khi cánh hoa rụng đi th́ đài
hoa c̣n lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và
ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa
màu đỏ cũng tṛn trịa và giống h́nh một
đóa hoa mai. Do tính chất nở hai lần trên cùng một
đóa nên người ta c̣n gọi mai tứ quư là nhị
độ mai. Mai này trổ bông lác đác quanh năm nên
mới gọi là mai tứ quư (xuân, hạ, thu, đông
đều trổ hoa). Mai tứ quư thân sần sùi và đen.
Có cây phát triển rất to và cao nhưng đa số là
những cây lâu năm. Càng lâu năm nh́n nó càng cổ kính và
chắc chắn.
13 - Mai
giảo: Là
loại mai có rất nhiều cánh được ghép
lại từ nhiều loại mai khác nhau trên cùng một cây
mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo
sau đó ghép nhánh của các loại mai khác vào để cho
ra đời một loại mai có rất nhiều cánh,
rất nhiều màu sắc trên cùng một cây mai. Loại này
là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy rất nhiều
hiện nay trên thị trường mai tết.
Sáu
loại mai trên thế giới:
1 - Mai
vàng Campuchia (Mai Cao Miên): Tên khoa học là Ochna integerrima. Hoa mai có từ 5
đến 9 cánh, khi nở ra th́ úp ngược về phía
cuống hoa chứ không x̣e rộng như các loại mai
Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm gần như cam
đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt
Nam, phần nhiều mọc trong những khu rừng
thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng là loài cây hoang dă
cũng có phân bố ở một số nơi có cồn cát
nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc
dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn
màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng
cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống
hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở
Việt nam người ta thường dùng loại mai này
để ghép thành mai giảo v́ nó có khả năng tăng
số lượng cánh lên rất cao. Không những thế
mà hiện nay nó c̣n có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2 - Mai
vàng Nam Phi: Có
khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna bao gồm
dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. trong
đó có hai loài phổ biến là Ochna pretoriensis và Ochna
pulchra. Hai loài này xuất hiện rất nhiều tại
vùng Koppie. Loài Ochna pulchra cao khaong3 7m, vỏ cây thường
có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc
hoang dă ở rừng, vỏ cây màu xám, xù x́ ở gốc,
pah62n thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có hai
màu vàng và hồng. Ngoài ra ở Nam Phi c̣n có các loại mai
rất giống với mai tứ quư tại Việt Nam.
Ochna pretoriensis
Ochna pulchra
3 - Mai
vàng Myanmar (Miến Điện): Ở đất nước
Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là Ochna
serrulata gần giống với loại mai Nam Phi. Tuy nhiên
h́nh thức của hoa mai có khác đôi chút ở chổ cánh hoa
bẹt hoặc có bầu noăn đỏ như mai tứ quư,
tồn tại rất lâu trước khi rụng hoàn toàn.
4 - Mai
vàng Indonesia: Có
tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Tất cả
đều có nguồn gốc từ Châu Phi, tuy nhiên do
địa chất khác nhau nên chúng có ngoại h́nh lớn
hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc
nở cả bốn mùa như mai tứ quư.
5 - Mai
vàng Madagascar: Là loại mai có tên khoa học là Ochna greveanum với
năm cánh tṛn trịa, dúm bèo theo ŕa cánh giống như mai
cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng
chùm.
6 - Mai
vàng Châu Phi: Khác
với mai vàng Nam Phi v́ nó giống mai vàng năm cánh của
Việt Nam nhưng có tên khoa học khác là Ochna thomasiana
thuộc dạng cây bụi, lá h́nh oval, đầu lá
nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân,
nhưng đôi khi lại bất chợt nở hoa vào mùa hè
nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa thon dài
khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu
đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai
tứ quư của Việt Nam.
Đó là
19 loại mai của Việt Nam và thế giới, trong
đó có loài thứ 4, thứ 6 và thứ 7 đă mang bảy cái
tên khác nhau theo cách gọi của dân gian Việt Nam. Nếu
tính tổng cộng là có 24 loài mai trên khắp thế
giới hoặc có thể c̣n nhiều hơn nữa.
Đúng là hoa mai rất đa dạng và phong phú chủng
loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào
là cây mai v́ có nhiều loại rất giống hoa mai
nhất là hồng đào và bạch đào mà họ hay
gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng cánh mai tṛn và
nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây giống
hệt như cây đào nên thường gọi là đào
chứ không gọi là mai.
Ngày
tết nói chuyện về sự phong phú của cây mai
để chúng ta cùng nhau t́m hiểu về loại hoa
đặc trưng của mùa xuân này. Hoa mai là biểu
tượng của sự mai mắn, tốt đẹp,
một sự khởi đầu hoàn hảo và thịnh
vượng cho một năm mới. Hoa mai c̣n có ư nghĩa
xua đuổi những điều xấu xa, không tốt
đẹp cho một năm luôn được b́nh an, hanh
thông và phát đạt.