Xuân trong cảm thức của Xuân Diệu

Trần Hoài Anh

 

 

 

            Như một tiền định, khi chào đời, gia đ́nh đă đặt tên cho ông là Xuân Diệu (Ngô Xuân Diệu). Và như vậy, số phận đời ông đă gắn với mùa tươi đẹp nhất của đất trời: Mùa Xuân. C̣n tên ông: Xuân Diệu, nghĩa là một mùa xuân diệu vợi, mùa xuân của ấm êm trong t́nh yêu và hạnh phúc... Nhưng rồi, đời ông chưa bao giờ được hưởng những phút giây huyền diệu ấy của mùa xuân t́nh yêu và măi măi điều ấy với ông chỉ là những khát vọng không thành... Sự ẩn ức ấy đă dồn nén trong tâm thức ông và phóng chiếu thành những cảm hứng sáng tạo. Và xét từ điểm nh́n này, Xuân Diệu đă trở thành một minh chứng cho lư thuyết phân tâm học của Freud trong lĩnh vực sáng tạo văn  nghệ. Điều đó đă góp phần lư giải v́ sao cảm thức xuân trong thơ ông luôn gắn với t́nh yêu lứa đôi, với tuổi trẻ, với sự nồng cháy.

            Ta sẽ thấy rơ điều này trong bài thơ Nguyên đán của ông.

 

                        Xuân của đất trời nay mới đến;

                        Trong tôi, xuân đến đă lâu rồi;

                                                     (Nguyên đán)

 

      Quả thật, xuân trong cảm thức của Xuân Diệu là “Nguyên đán” của t́nh yêu, là sự khai mở của tâm hồn con người. Nó mời gọi và hiến dâng, nồng nàn và say đắm. Nó tồn sinh như một giá trị vĩnh hằng. Nó là “xuân không mùa”. Nó vượt cả không gian, thời gian, không chịu sự ràng buộc vào qui luật vận động của đất trời. Đây là một cảm thức xuân mang tầm vũ trụ của một tâm thức hiện sinh luôn thao thiết với đời. Nó vĩnh hằng bởi nó luôn gắn với t́nh yêu, mà t́nh yêu th́ không có tuổi, t́nh yêu măi măi hiển linh khi c̣n có con người. T́nh yêu không chết trong thế giới con người và mùa xuân là hiện thân của t́nh yêu nên nó cũng không bao giờ chết.

 

                        Từ lúc yêu nhau, hoa nở măi

                        Trong vườn thơm ngát của hồn tôi.

                                                             (Nguyên đán)

 

            T́nh yêu vốn là điều kỳ diệu mà thượng đế đă ban tặng cho con người. Sự kỳ diệu đó đă làm nên một thế giới trong đó t́nh yêu được tôn thờ như một tôn giáo mà đă là người th́ không có ai là kẻ ngoại đạo. Nữ văn sĩ Quỳnh Dao, một cây bút viết tiểu thuyết diễm t́nh lừng lẫy đă nói đại ư rằng: T́nh yêu - Tôn giáo thứ nhất của loài người; T́nh yêu - Từ đó mà có mọi sự; T́nh yêu - Không có nó con người không c̣n là con người. Phải chăng v́ thấu cảm được điều nầy mà trong thơ Xuân Diệu, t́nh yêu đă trở thành một cảm hứng chủ đạo luôn đồng hành với mùa xuân trong những xúc cảm dạt dào mănh liệt.

 

                        Một ít nắng, vài ba sương mỏng thắm,

                        Mấy cành xanh, năm bảy sắc yêu yêu.

                        Thế là xuân. Tôi không hỏi chi nhiều.

                        Xuân đă sẵn trong ḷng tôi lai láng.

                                                                        (Xuân không mùa)

 

            Và như vậy trong cảm thức của Xuân Diệu về mùa xuân, th́ t́nh yêu và tuổi trẻ bao giờ cũng song hành với mùa xuân. Nó tồn tại như một thực thể của tâm hồn, tinh tế mà tha thiết, lắng sâu...

 

                        B́nh minh quá, mỗi khi t́nh lại hứa,

                        Xuân ơi xuân vĩnh viễn giữa ḷng ta

                                                                        (Xuân không mùa)

 

            Và không chỉ song hành mà xuân và t́nh yêu trong cảm thức của Xuân Diệu c̣n là sự gắn kết, ràng rịt giữa con người với đất trời. Đó là một bản giao hưởng, là tiếng vọng đa thanh, đa cảm của tâm hồn con người trong sự giao ḥa với tự nhiên.

 

                        Ngh́n buổi sáng, b́nh minh xe chỉ thắm

                        Đem ḷng tôi ràng rịt với xuân tươi.

                                                                        (Đa t́nh)

 

            Để rồi từ đây, lại mở ra một chiều kích khác trong cảm thức về mùa xuân của hồn thơ Xuân Diệu. Đó là sự cảm nhận về mùa xuân như biểu tượng cho sự sống của thiên nhiên mà phải có một tâm hồn tinh tế, biết lắng nghe “từng đường tơ ánh sáng” của đất trời lúc giao mùa th́ mới thấu cảm được những điều vị diệu ấy.

            Ta hăy nghe thi sĩ đa t́nh và đa tài Xuân Diệu thủ thỉ với xuân:

 

                        Những tiếng ân t́nh hoa bảo gió,

                        Gió đào thỏ thẻ bảo hoa xuân.

                                                                        (Với bàn tay ấy)

 

            Hay những rung cảm tinh tế của buổi đầu xuân mà khi đọc lên ḷng ta không khỏi nôn  nao cảm xúc và thấy như xuân đă đến gỏ cửa ḷng ta để chuyện tṛ, t́nh tự...

 

                        Sao buổi đầu xuân êm ai thế!

                        Cánh hồng kết những nụ cười tươi.

                                                                        (Nụ cười xuân)

 

            Xuân của đất trời đă ḥa quyện với xuân của ḷng người. Nó “len lén” đi vào tâm hồn con người và ngự trị trong đó như một thiên sứ của ánh sáng và tin yêu     

             

                        Ai có biết mùa xuân lên nặng lắm

                        Trên cánh hồng và trong những trái tim?

                        Nghe điệu ḷng hưởng ứng với ca chim,

                        Tôi tự thấy lạc loài trong nắng mới.

                                                                        (Mời yêu)

 

            Và như vậy, xuân trong cảm thức của Xuân Diệu không dừng ở những cảm nhận về sự giao ḥa giữa xuân với t́nh yêu, xuân với tuổi trẻ, xuân với thiên nhiên mà đă kết tinh thành lẽ sống với một khát vọng mạnh mẽ của một thi nhân luôn biết trân quí từng sát na của sự sống. Với Xuân Diệu, Tuổi trẻ - Yêu và Sống chính là Mùa xuân và Mùa xuân cũng chính là Sống – Yêu và Tuổi trẻ. Sự hợp hôn diệu kỳ nầy là hiện thân của một tâm thức hiện sinh mà ở đó không có chỗ cho những mưu toan nhỏ nhen, tầm thường của những tâm hồn băng giá, vô cảm.

         Chỉ có tan ḥa trong cơi thiên thai của cảm thức: Mùa xuân - Tuổi trẻ - Sống và yêu, Xuân Diệu mới viết được những câu thơ đầy khát vọng sống mănh liệt như thế nầy.

 

                        Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,

                        Xuân c̣n non, nghĩa là xuân sẽ già,

                        Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất.

                        Ḷng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,

                        Không cho dài thời trẻ của nhân gian;

                                                                        (Vội vàng)

 

            Phải chăng, từ những khát vọng sống mănh liệt nầy mà Xuân Diệu đă khao khát sống, thiết tha sống, quí yêu sự sống và ư thức về giá trị của sự sống đến vô ngần, chứ không phải là một lối “sống gấp”, “sống vội” tầm thường như người ta đă từng gán ghép cho ông một cách oan ức, thô bạo mà sinh thời ông chẳng bao giờ cải chính. Tội nghiệp cho ông và cũng tội nghiệp cho thứ phê b́nh văn học theo kiểu xă hội học dung tục của một thời đă xa!? Và với một cái nh́n nhân bản, có thể khẳng định: Xuân trong cảm thức của Xuân Diệu chính là một tuyên ngôn sống mang tâm thức hiện sinh rất đáng trân trọng. Không có một tấm ḷng yêu cuộc đời, yêu sự sống, yêu tuổi trẻ và mùa xuân th́ làm sao Xuân Diệu lại viết được những câu thơ bỏng cháy một khát khao sống cao đẹp đến thế.

 

                        Ta muốn ôm

                        Cả sự sống mới bắt đầu mơm mởn;

                        Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,

                        Ta muốn say cánh bướm với t́nh yêu,

                        Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều

                        Và non nước, và cây, và cỏ rạng.

                        Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đă đầy ánh sáng,

                        Cho no nê thanh sắc của thời tươi;

                        - Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!

                                                                    (Vội vàng)

 

            Một mùa xuân mới lại về. Nhưng nhà thơ Xuân Diệu đă không c̣n trên cơi đời để đón xuân sang, để được “cắn xuân hồng” mà ông luôn khao khát. Ông đă đi “ra ngoài cơi sống” đến nay được 28 năm (Xuân Diệu mất năm 1985). Hai tám năm từ giă cơi đời cũng là hai mươi tám năm “xuân vẫn tuần hoàn”. Và dẫu rằng Xuân Diệu đă mất đi nhưng thơ ông vẫn hiện hữu trong ḷng người như những mùa xuân bất tận. Và đó là một giá trị không thể nào thay thế. Cảm thức xuân trong thơ Xuân Diệu v́ thế cũng là một hệ giá trị góp phần làm nên sự bất tử của Xuân Diệu và thơ Xuân Diệu, một nhà thơ mà ngay từ khi mới hiện diện trên thi đàn đă được Hoài Thanh tôn vinh là nhà thơ “mới nhất trong các nhà thơ mới” (1). Và cái mới ấy phải chăng được kết tinh từ sự huyền diệu của t́nh yêu, tuổi trẻ và mùa xuân trong thơ như ông đă dự cảm:

 

                        Xuân không chỉ ở mùa xuân ba tháng;

                        Xuân là khi nắng rạng đến t́nh cờ,

                        Chim trên cành há mỏ hót ra thơ;

                        Xuân là lúc gió về không định trước.

                                                                        (Xuân không mùa)

 

      Mùa xuân ơi! Những ngày mới bắt đầu...

 

Trần Hoài Anh

    

Chú thích:

(1) Hoài Thanh, Thi nhân Việt Nam, Nxb. Văn học, H, 1988, tr.121

 

Nguồn: http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=20675