Làng Trường Xuân

Thái Vĩnh Khiêm

Hôm nay, trời tối đã mát lại có trăng rằm nên mấy vị bô lão trong làng Trường Xuân quyết định họp hội làng để bàn bạc về việc sắp có quan huyện mới tới nhậm chức ở trên tỉnh.

Thực ra các cụ chỉ khéo mượn cái cớ đó để được danh chính ngôn thuận họp mặt cùng nhau chia sẻ đôi ba tuần rượu cho vui cảnh già đó thôi. Quan huyện mới đến rồi quan huyện cũng sẽ có ngày lại ra đi. Rồi phép vua vẫn thua lệ làng. Thủa xưa ra sao ngày nay vẫn thế. Thêm vào đó, nhờ ơn trời đất dân làng được trúng mùa trong suốt mấy năm liền. Nhờ vậy sưu thuế đã đóng đủ, công tác đinh điền làm xong, các cụ còn gì để phải bận tâm đâu.

Đúng giờ họp, các cụ lục tục kéo nhau tới sân đình giữa lúc bầy trẻ con đang nhộn nhịp chơi nhảy dây bên gốc cây đa mọc nơi góc trái của sân. Tiếng reo hò inh ỏi của chúng khiến các cụ mất hết thoải mái.

Mọi người vừa an tọa, ông Lý Trưởng tuổi độ tứ tuần vội vã đứng dạy hăm hở nói:

“Xin phép các cụ cho chúng cháu ra đuổi tụi trẻ đi chỗ khác chơi ạ.”

Biết tính ông Lý vừa nóng nẩy lại hay ỷ quyền thế bắt nạt người khác nên cụ Đồ Long động lòng thương hại bầy trẻ. Cụ nhẹ nhàng cất tiếng cản khéo ông ta:

“Ông Lý cứ để tôi lo. Mấy đứa học trò của tôi thật vô ý vô tứ quá đi thôi! Ông để tôi trị tụi nó cho.”

Dứt đoạn cụ từ từ tiến tới chỗ đám trẽ rồi cất giọng hiền từ bảo chúng:

“Các cháu chơi ở đây ồn ào quá. Mấy cụ không nói chuyện được. Bây giờ các cháu hãy hát một bài ca dao cho các cụ nghe rồi đi chỗ khác chơi tiếp. Ông sẽ thưởng cho vài xu ngày mai mua kẹo ăn chung. Các cháu có chịu không?”

Được dỗ ngọt, tụi trẻ nhao nhao bằng lòng ngay. Cả bọn đồng loạt, không ai bảo ai, xếp thành hàng thẳng ngồi xệp xuống đất. Chúng tranh nhau ruỗi thẳng hai chân ra đàng trước rồi cùng cất tiếng hát vang:

“Nu na nu nống

Cái bống nằm trong

Cái ong nằm ngoài

Củ khoai chấm mật,

Bụt ngồi, Bụt khóc

Con cóc nhẩy ra,

Con gà ú ụ

Bà mụ thổi xôi.

Nhà tôi nấu chè.

Tè he cống rụt

Xỉa cá mè, đè cá chép.

Chân nào đẹp thì đi buôn men

Chân nào đen, ở nhà làm chó.”

Vừa hát tới đó, chúng đua nhau thụt hai chân vào.

Đứng nghe tụi trẻ hát, cụ Đồ Long gật gà gật gù ra vẻ đắc ý lắm. Cụ móc túi áo cánh lấy gần một hào đưa cho đứa lớn nhất trong bọn rồi dặn ngày mai nhớ mua kẹo bột, kẹo gừng chia đều cho các bạn. Cụ thưởng cho tụi nó nhiều hơn dự tính vì chúng đã chọn một bài đồng dao do chính mình dạy.

Lãnh tiền xong, bọn trẻ nhốn nháo kéo nhau đi trong khi cụ Đồ Long thong thả quay trở về bàn ngồi. Không để ý gì đến những tiếng cười nói huyên náo của các bạn, cụ Đồ điềm tĩnh ngước mắt ngắm vừng trăng tròn đầy đặn đang tỏa ánh trắng ngà bao phủ cảnh trần thế.

Cụ thầm hỏi sao ông Tạo khéo biết chiều chuộng con người một cách lạ kỳ như vậy. Ông Tạo giỏi bày non sông hùng vĩ, hoa cỏ muôn màu để làm vui mắt nhân thế. Ngẫm đi ngẫm lại cụ lại càng phục con người tợn. Cụ tấm tắc khen hắn ta có được bộ óc khôn ngoan, biết dùng những chất liệu trong thiên nhiên cất rượu uống mừng ông Tạo cùng để hưởng thụ cuộc đời luôn thể.

Cụ khe khẽ nói đủ cho một mình nghe: “Trời đất hương hoa, người ta cơm rượu.”

Vừa dứt lời, cụ với chén rượu nếp than ở trước mặt nhấm một hụm cho mát cổ họng. Trăng kia rượu đó, cụ vừa vuốt nhẹ chùm râu bạc thưa vừa suy gẫm tới cái chết đầy lãng mạng của nhà thơ Lý Bạch đời Đường. Cụ không khỏi ngậm ngùi nhớ lại truyền thuyết cho rằng nhân một buổi chơi thuyền trên sông, họ Lý say túy lúy đã nhẩy xuống nước ôm chầm lấy ánh Hằng Nga đang soi mình trên mặt sông để đến nỗi trở thành người thiên cổ.

Như muốn tỏ lòng thương tiếc con người tài ba xấu số, cụ Đồ buông nhẹ một tiếng thở dài não nuột. Cụ cảm khái ngâm nhỏ bài “Nguyệt Hạ Độc Chước” của vị thần thơ:

“Trăng hoa rượu ngọt một bầu,

Một mình chuốc chén có đâu bạn bè,

Mời trăng cất chén kè nhè,

Thân ta bóng ấy, trăng kia, ba người.

Trăng thì tiếp rượu không nguôi,

Bóng ta theo mãi không rời thân ta.

Bạn cùng trăng bóng vẩn vơ,

Vui chơi khuây khỏa để chờ ngày xuân,

Ta ca trăng cũng băn khoăn,

Khi ta nhảy múa bóng lăn lộn hoài.

Cùng nhau khi tỉnh vui cười,

Say rồi nghiêng ngửa, mỗi nơi rạc rời.

Vô tình giao kết chơi bời,

Hẹn nhau ở chỗ xa khơi cõi trời.”

Thấy bạn mình đang khoan khoái rung đùi lại thêm vẻ trầm tư mạc tưởng, cụ Tư Thanh tò mò dò hỏi:

“Bác Đồ tối nay có gì đắc ý thế?”

Cụ Đồ Long vui vẻ kể lại cho cụ Tư Thanh nghe những ý tưởng của mình về Lý Bạch rồi hứng chí ngâm lại bài thơ để mọi ngưới cùng thưởng thức.

Thấy ai nấy đua nhau ca ngợi sự uyên thâm của cụ Đồ Long, cụ Hương Cảnh tuy ít học nhưng lại muốn lên mặt ta đây giỏi giang, huênh hoang nói:

“Tôi trộm nghĩ đâu cứ phải bậc nho nhã mới biết thưởng thức thú uống rượu dưới trăng thanh. Ngay đến tụi trẻ con còn biết nàng Hằng Nga cũng mê rượu như ai nên mới hát dụ cô nàng rằng:

‘Ông giẳng ông giăng

Xuống chơi với tôi.

Có bầu, có bạn,

Có ván cơm xôi,

Có nồi cơm nếp,

Có nệp bánh chưng,

Có lưng hũ rượu,

Có khiếu đánh đu,

Thằng cu võ chài,

Bắt trai bỏ giỏ,

Cái đỏ ẵm em,

Đi xem đánh cá.

Có rá vo gạo,

Có gáo múc nước,

Có lược chải đầu,

Có trâu cày ruộng,

Có muống thả ao,

Ông sao trên trời.’”

Cụ Đồ Long vốn sẵn khắc khẩu với cụ Hương Cảnh nên định nhân dịp này lật tẩy cái dốt của cụ ta cho bõ ghét. Với vẻ mặt tinh quái, cụ liền cầm bình rượu rót đầy một chén đặt xuống giữa bàn.

Chỉ vào chén rượu, cụ dõng dạc tuyên bố:

“Thưa các bác, tôi thấy phục bác Cảnh lắm. Giả dụ chị Hằng bằng lòng hạ thế xuống đây chung vui với chúng ta thì làng mình lấy đâu rượu ngọt cùng chén ngọc đào vàng đặng thết nàng đây? Bác Cảnh mà giúp được cao kiến tôi xin đích thân dâng Bác chén rượu kia.”

Bị công kích bất thình lình, cụ Cảnh luýnh qua luýnh quýnh chưa biết đối xử ra sao. May thay lúc đó cụ Cả Hòa động lòng thương tình nhanh nhẹn hướng về phía cụ Đồ Long đỡ lời gỡ bí cho bạn:

“Bác Đồ ạ, nàng Nguyệt mà chịu xuống chơi với chúng ta bây giờ thì chúng ta đành phải thất lễ chứ làm sao sửa soạn kịp để tiếp đón nàng cho tươm tất được. Thôi thì, lúc nàng tới tôi xin có mấy câu ca dao làm quà tiếp khách thế cho rượu ngọt và chén ngọc vậy. Còn đào vàng thời xin khất nàng dịp khác. Tôi xin thử đọc để Bác xem có được không nhé”

Nói rồi cụ Cả Hòa hắng giọng đôi ba lần trước khi cất tiếng khàn khàn đọc:

“‘…Động chút đã hờn

Là hoa mắc cở.

Vui chơi hớn hở

Là cái hoa chè.

Ăn nói lè nhè

Là chùm hoa rượu,

Rủ nhau bổ củi

Là hoa đầu rìu.

Lo xế, lo chiều

Là hoa bông cái,

Rủ nhau làm vải

Là cái hoa bông,

Xuống quán, ngồi không

Là hoa bông chén.’

Mấy loại hoa này làng mình thiếu giống gì phải không các bác?”

Nghe tới đó các cụ vỗ tay như pháo nổ để tán thưởng sự lanh trí của cụ Cả Hòa.

Mến tài người bạn cố giao, cụ Đồ Long không chút do dự nâng cao chén rượu về phía cụ Cả Hòa rồi ôn tồn nói:

“Xin mời Bác. Mời Bác. Hằng Nga dù không được nếm rượu ngọt trong chén ngọc của bọn mình chắc cũng phải vừa lòng trước tài ứng đối của Bác thôi!”

Mọi người lại được một phen chầm chồ khen lấy khen để cuộc đấu trí hứng thú này. Người ít nói nhất trong bàn rượu là cụ Du. Thấy mọi người vui như tết, cụ Du cũng cố kiếm cách góp chuyện với bạn bè. Cụ cất giọng nhát gừng đưa ý kiến:

“Giá lúc này anh em mình có được cà cuống luộc để uống kèm thì tuyệt biết mấy các bác nhỉ. Từ nãy uống rượu suông mãi cũng chán!”

Cụ Hưng có lần đã làm lý trưởng muốn ghẹo cụ Du cho vui nên vội vàng tiếp lời với giọng bông đùa:

“Bác Du nghĩ cũng hay đấy. Nhưng tôi nhớ mài mại câu ca dao:

“Con cò chết rũ trên cây

Bồ câu mở lịch, xem ngày làm ma…

Cà cuống uống rượu la đà,

Bao nhiêu cóc nhái nhảy ra chia phần.

Chào mào thì đánh trống quân,

Chim chích mặc quần vác mõ đi rao!”

Như vậy bọn cà cuống cũng là bạn chè chén với mình, nỡ lòng nào mình lại xực chúng hở Bác?”

Bản chất hiền lành nhưng cục tính, lại thêm rượu vào, cụ Du hăng máu không chịu nhịn lập tức phản pháo lại:

“Đời thủa nhà ai lại đi tin cà cuống biết uống rượu. Tôi còn tỉnh. Bác Hưng đã la đà chưa để tôi còn cho mời Bác gái đến đưa Bác về nhà chứ!”

Sở dĩ cụ Du nói vậy là cố ý nói móc cụ Hưng có tiếng “nể vợ” đến nỗi trong làng có bài vè rêu rao rằng:

“Làng ta sợ vợ nhất ai

Có ông Lý cựu là người đời xưa,

Đầu ông búi tó trơ trơ,

Hỏi ông giữ đến bao giờ cho thôi…”

Khoái chí quá, cụ Quân chép miệng chêm vào:

“Cha chả, bác Du hôm nay ghê nhỉ?”

Từ nãy cụ Đồ Long mải suy nghĩ về chuyện khác nên không chú ý đến cuộc đối thoại của các bạn. Cụ giơ nhẹ tay về phía cụ Cả Hòa nói:

“Bác Cả…”

Nghe gọi tên mình, cụ Cả Hòa ngoảnh đầu lại.

Cụ Đồ Long đổ đầy chén rượu của bạn rồi mời:

“Xin Bác dùng…”

Thực ra cụ Đồ Long có ý định hỏi thăm cụ Cả tin tức về việc đi thi của cậu Tưởng, học trò của mình và cũng là con trai một của cụ Cả Hòa. Sực nhớ bạn mình có tính hay lo nên cụ đánh lảng sang chuyện khác.

Cụ còn nhớ khoảng một tuần trước khi cậu Tưởng lên đường vào Kinh thi Đình chính cụ đã cầu mộng cho cậu ta. Vào bữa đó, cụ ăn chay, tắm rửa sạch sẽ rồi đem vàng hương đi lễ chùa. Đêm đến, cụ ngủ lại chùa và nằm mơ thấy mình đang ăn uống say sưa với cậu Tưởng cùng số đông người khác tại một tửu lầu.

Sáng hôm sau lúc tỉnh giấc cụ vui lắm vì đoán chắc đây là một điềm đại phú quý báo trước cậu Tưởng sẽ có tên trên bảng vàng khóa thi này. Cụ quyết địng giữ kín việc đó vì ngại nếu cậu Tưởng mà biết có thể khiến cậu ta quá tự tin mà sinh ra bất cẩn rồi phạm húy thì bao công lao của thầy trò cụ từ bấy lâu nay sẽ như:

“Dã tràng xe cát biển Đông

Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì”

Cụ thấy nhiều kẻ văn dốt vũ dát còn đỗ đến ông cống ông nghè huống hồ một người thông minh, cần mẫn như cậu Tưởng sao mà trượt được. Tam khôi cụ không dám bảo đảm chứ vinh quy thì chắc như đinh đóng cột rồi.

Đêm đổ khuya, các vị bô lão mới chịu mãn cuộc chia tay nhau ai về nhà nấy.

Mỗi khi uống rượu cụ Đồ Long ngại nhất cảnh bị cụ bà rầy rà. Thấy vợ đang nằm yên trên giường, cụ hý hửng tưởng rằng kỳ này đã thoát nạn. Cụ rón rén vén màn chui vào giường. Nào ngờ, mới đặt mình xuống chưa được ấm chỗ, cụ đã nghe tiếng cụ bà càu nhàu về tật rượu chè khuya khoắt của mình. Cụ chỉ còn biết phân trần:

“Bà cũng nên hiểu cho tôi bây giờ đã lớn tuổi rồi. Lắm lúc trong người mệt mỏi cần nhấp tí rượu gọi là tửu năng dẫn huyết, cho máu chạy đều hòa hơn một chút chứ.”

Cụ bà ngao ngán chép miệng:

“Nào có ai cấm đoán gì ông đâu. Ngặt nỗi, mỗi khi vớ được rượu thì như mèo thấy mỡ, uống liên miên không ngừng chỉ tổ say mềm, phát bệnh chứ có bổ béo gì cho cam.”

Bị chạm tự ái, cụ ông phát cáu cãi lại ngay:

“Này bà ơi! Mặt này có:

‘Say là say nghĩa say nhân

Say thơ Lý Bạch, say đờn Bá Nha’

chứ chẳng khi nào say rượu đâu bà nhớ.”

Vừa dứt lời, cụ quay phắt mặt vào tuờng hứ háy mấy cái rồi gỉa vờ ngáy o o. Cụ mong làm vậy sẽ khỏi bị cụ bà dằn vặt thêm nữa.

Đòn tâm lý của cụ Đồ rất ư là thần sầu. Chỉ vài phút sau, cụ đã nghe tiếng thở dài thõng thượt nối tiếp bởi nhịp ngáy khò khò đều đặn của vợ. Thế là cụ Đồ biết chắc mình đã thoát nạn.

Cụ đắc ý mỉm cười trong bóng đêm. Trằn trọc mãi không ngủ được, cụ vắt tay lên trán hồi tưởng về thời niên thiếu của mình. Thủa ấy cụ mới mười bảy, mười tám tuổi đầu đang sửa soạn dự khóa thi Hương lấy bằng Tú Tài. Tối tối khi học xong, cụ ưa nhập bọn cùng một vài bạn trai ra chỗ các cô gái làng đứng tát nước để chọc ghẹo, hát đối với các nàng.

Trong đám họ, cụ để ý có cô Phượng là nhí nhảnh, dễ thương hơn hết. Càng ngày cụ càng cảm thấy cần gặp cô ta thường hơn nếu không con người cụ làm như bị bứt rức, khó chịu lắm. Lúc đó cụ sống trong tâm trạng:

“Đêm nằm lưng chẳng sát giường,

Trông cho mau sáng ra đường gặp em”

Về phần cô nàng, phải nói rằng cô ả cũng cảm mến cái duyên ngầm của cậu thơ sinh tên Long đậm. Nhưng khi cậu ta đánh bạo hỏi:

“Cô kia má đỏ hồng hồng

Cô chửa lấy chồng, còn đợi chờ ai.

Buồng không lần lữa hôm mai,

Đầu xanh mấy chốc da mồi tóc sương.”

thì nàng chỉ ngượng ngùng nói lảng sang chuyện khác. Cô ta hành động theo kiểu “trong lòng như đã, mặt ngoài còn e.” (Kiều)

Không chịu bỏ cuộc, chàng nho sĩ chọc tới:

“Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng

Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?”

Câu hỏi oái oăm này khiến cô nàng đỏ ửng mặt nhưng nàng vẫn giữ im lặng không chịu trả lời. Một cô bạn gái thấy vậy vặn lại cậu Long:

“Đan sàng thiếp cũng xin vâng

Tre vừa đủ lá non chăng hỡi chàng.”

Bị bí vì không nghĩ ra được câu đối đáp, cậu Long bèn rút lui có trật tự và buổi tống tình của cậu kết thúc ở chỗ đó.

Vì cô Phượng có phần trội hơn bè bạn nên cậu Long tối ngày nơm nớp lo sợ bị chàng trai trẻ nào khác phỗng mất tay trên. Sau vài tháng tán tỉnh cậu để ý thấy dường như mình chắc chắn đã lọt được vào mắt xanh của cô nàng. Mở cờ trong bụng, cậu tức tốc tấn công:

“Hôm qua tát nước đầu đình

Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen,

Em được thì cho anh xin,

Hay là em giữ làm tin trong nhà.

Áo anh sứt chỉ đã lâu

Mai mượn cô ấy vào khâu cho cùng.

Khâu rồi anh sẽ trả công,

Đến khi lấy chồng anh sẽ giúp cho.

Giúp em một thúng xôi vò,

Một con lợn béo, một vò rượu tăm.

Giúp em đôi chiếu em nằm,

Đôi chăn em đắp, đôi trầm em đeo.

Giúp em quan tám tiền cheo,

Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau…”

Cậu đoán đúng lắm. Lần này cô Phượng không còn đánh trống lảng nữa mà bẽn lẽn hỏi lại:

“Anh đã có vợ con chưa?

Mà anh ăn nói, gió đưa ngọt ngào

Mẹ già anh ở nơi nao?

Để em tìm vào hầu hạ thay anh?”

Chẳng chần chừ gì nữa, cậu nói thẳng thừng ý muốn cưới cô Phượng làm vợ và dặn nàng:

“Em về thưa mẹ cùng thầy

Có cho anh cưới tháng này anh qua (ra)

Anh về thưa mẹ cùng cha

Bắt lợn sang cưới, bắt gà sang sêu.

Chắc như lời ấy không sai,

Tháng giêng đẵn gỗ, tháng hai làm nhà

Tháng ba ăn cưới đôi ta!”

Đến lượt cô nàng nhỏ nhẻ dáp:

“Thương nhau chén rượu khay trầu

Đến cùng phụ mẫu xin hầu sớm trưa.”

Kể từ buổi tối đó, ngày nào cậu cũng nôn nóng thúc giục hai bậc sinh thành lo cho đủ lễ vật để cậu còn giữ đúng lời hứa với cô nàng. Đến ngày rước dâu, cậu là người sung sướng nhất trong làng.

Hôm đó, dáng điệu tươi mát của cô Phượng làm nhiều cô còn đơn chiếc bị tủi thân than thở:

“Cùng nhau một bọn đi thi

Người thì đỗ trạng, kẻ thì về không.

Cùng nhau một bạn má hồng,

Kẻ đã có chồng, người vẫn nằm trơ.”

Còn có kẻ sấu bụng thì bình phẩm:

“Ai ơi chớ lấy học trò

Dài lưng tốn vải, ăn no lại nằm.”

Vài cô khác lại rỉ tai thầm thì với nhau:

“Cô ấy mà lấy anh này,

Chẳng phải đi cấy, đi cày nữa đâu.

Ngồi trong cửa sổ têm trầu,

Có hai con bé đứng hầu hai bên.”

Tuy nhiên lời tiên đoán của mấy nàng chỉ đúng có phân nửa thôi. Sau ngày họ cưới nhau, cậu Long đậu liên tiếp hai khóa Hương và Hội. Nhưng mấy kỳ thi Đình sau đó cậu gặp trắc trở:

“Càng học để thi, thi cứ hỏng

Thi tàn học cũng tàn theo thi.”

(Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu)

Nản chí cậu không chịu ra làm quan mà ở lại làng dạy học nhờ vậy cô Phượng cũng đỡ phải vất vả tần tảo nuôi chồng đi thi:

“Một ngày ba trận trèo đèo

Vì ai vú xẹp, lưng teo hỡi chàng.”

Thủa đó cô cậu hãy còn trẻ măng thế mà nay đã tóc bạc răng long. Ý tưởng này làm cụ Đồ Long giật mình. Cụ bấm độn thấy cặp vợ chồng mình đã chung sống bên nhau trên năm mươi năm rồi.

Cụ thầm nghĩ sao thời gian qua mau tệ!!!

Thái Vĩnh Khiêm

trích từ:

Say

sắp tái bản trong năm 2017