Vui buồn đời thơ ảnh

Trch An - Trn Hu Hi

 

 

 

Phần II:

Khốn khổ phim Liên xô!

                                               

 

Sau này, khi tuổi đời đă khá lớn, tôi mới thấy rằng cuộc đời nhiều chuyện đến với ḿnh, suôn sẻ hay trầy trật…cũng đều do cài Duyên cái Số.

Nhưng vào thời kỳ tôi dang chật vật với cái ăn, cái ở… những ngày tháng đầu khi đặt chân đến đất Sài g̣n, với tuổi đời chưa tới ba mươi, tôi cho là số ḿnh may mắn, thậm chí c̣n có chút tự hào là ḿnh “Biết xoay xở” “ Cố gắng”và “ Tài giỏi” nữa!

Gặp lại Lượng, em của một người bạn thân trước 75 là Quảng, giờ đă vượt biên và định cư ở Canada. Về ở với Lượng, đi học chụp h́nh và cùng làm nghề nuôi thân với Lượng, cuộc sống tôi ổn định vả thú vị với cái nghề tạm gọi là: Chụp h́nh lưu niệm.

Thời kỳ này, đă bắt đầu chụp h́nh màu trở lại. Ngày trước 75, cũng đă c̣ h́nh màu nhưng phần nhiều lả h́nh chụp lấy liền, với loại máy Polaroid vả giấy ảnh chụp xong là có h́nh, chỉ cần bóc lớp giấy mỏng. Sau 75, do khó khăn lá thị trường không nhập được giấy ảnh nên rất đắt, rồi dần hết hẳn. Về sau, thời kỳ tôi làm chụp h́nh dạo, một số phim màu được đem về từ Đức, hiệu Agfa, thỉnh thoảng có  Kodak( Mỹ), bắt đầu có h́nh màu trở lại. Nhưng cũng rất khó khăn v́ khâu tráng rọi thủ công. Cả nhóm thợ chúng tôi, nhiều khi  ba, bốn điểm chụp mới có một máy gắn sẵn phim màu, chỗ nảo có khách th́ chạy đến lấy về chụp rồi trả máy ngay. Khi cắt phim để rửa v́ chưa hết cuộn,  rất buồn v́ phải mất chửng ba kiểu phim, dù đă nối đuôi phim! Phần nhiều là thợ nào cần gấp th́ chịu khoản phim này, Hẹn khách cả tuần mới giao ảnh, và đắt như vàng, chỉ tám kiểu là có thể ngang với một chỉ vàng!

Lượng đón đầu “phong trào” bằng cách đi học tráng rọi ảnh màu.

Quảng gởi về cho Lượng mấy đợt thuốc Tây, dành dụm mua được cái máy rọi ảnh Axomat, của Đức., vừa rọi ảnh đen trắng vừa có thể rọi ảnh màu, nhưng phải kèm nhiều phụ kiên hổ trợ như: Đồng hồ ngắt điện tự dộng (timer). Máy phân tích màu…( analiser) Thay cho cái máy Lucky cũ chỉ rọi được h́nh đen trắng.

Thời điểm chúng tôi làm nghể, cài ǵ của Đức cũng tốt! (hơn Liên xô và các nước XHCN khác).

Học chụp h́nh ở CLB chỉ ba đêm một tuần, tôi vẫn theo học đều đặn v́ rất cần giấy chứng nhận của CLB. Người ta nói: “học thầy không tày học bạn”, trường hợp tôi thật đúng, chỉ cần Lượng bày cho tôi hai buổi, là tôi có thể tự canh ánh sáng qua khẩu đô, tốc độ, chỉnh nét….

Thực tập thêm bằng cách hai anh em đạp xe ra dường Tôn Đức Thắng, gần hảng tàu Ba Son, Lượng làm người mẫu, tôi chụp h́nh, lấy nửa người, nguyên người, có phông là những chiếc tàu, hay xóa phông, phông xa, phông gần, bố cục ảnh, chiều sâu ảnh…chưa đến một cuộn phim Orwo là tôi chụp được. Tối hôm thực tập, hai anh em cùng pha hóa chất, tráng phim. rọi ảnh. Lượng chờ sấy h́nh xong, đem ra hai anh em cùng xem…Lượng phán một câu làm tôi mát dạ:

- Ăn tiền thiên hạ được rồi!

Cái máy ảnh của Lượng tôi đang dùng hiệu Canon QL 17. gói là mày gián tiếp, phân biệt với máy trực tiếp là h́nh ảnh đến mắt qua một lăng kính sau ống kính. Máy gián tiếp th́ che tay đầu ống kính vẫn thấy h́nh vật chụp, Máy trực tiếp nếu che đầu kính sẽ không thấy ǵ. Máy gián tiếp lấy nét bằng cách chỉnh cho hai hinh chập lại nhau, trời sáng rơ th́ dễ, chỉ nhắm hạt nút áo, hoặc một bên vai…nhưng trời âm u hay hơi tối th́ rất khó khăn. Sai nét tức là bỏ tấm h́nh v́ khách nào nhận tấm h́nh mở! Suốt ngày, lúc nào rảnh là tôi mang máy ra tập chỉnh nét (focut). Chi tiết kỷ thuật này ám ảnh tôi ngay cả trong lúc ngủ!

Ngày sau, Lượng đem tôi đến gặp tổ trưởng tổ chụp h́nh lưu niệm, thuộc HTX nhiếp ảnh quận I. Xin thế chân Lượng, v́ Lượng hoàn toàn dành thời gian cho việc học ảnh màu. Đă là dân chụp h́nh kiếm cơm, anh em thợ phần nhiều rất thoáng. Chúng tôi làm quen bằng một chầu nhậu, cũng chỉ rượu cây lư, cà khô đuối…

Tôi bắt đầu vào sáng hôm sau, bấm những hiểu h́nh ăn tiền của khách!

                                              oOo

Hai anh em chúng tôi dậy cùng lúc. Lượng vào pḥng tối, đem cho tôi cái túi xách màu đen, Tôi ngạc nhiên nh́n Lượng lôi từ trong túi ra một con gấu bông, một cái lục lạc…đồ chơi trẻ con. Lượng cười với tôi:

- Bảo bối đó, có khách nào ẳm theo em bé, anh dụ cho cháu cười rất dễ, lại dụ thêm vài kiểu cũng không khó!

Hôm nay không uống cà phê cửa hàng, chúng tôi lên tới nơi chụp h́nh, uống cà phê với anh em thợ.

Gần cuối năm, thợ cứ ngồi với nhau là kháo chuyện chụp h́nh dịp tết. Ai cũng hy vọng vào dịp này có thể trang trải nợ nần, giải quyết nhưng khó khăn trong năm.

Lượng cũng sẽ đi chụp trong dịp tết nên hai chúng tôi đang lo lắng v́ hiên chỉ có một cái máy, mua thêm th́ không đủ tiền!

May cho tôi, chú em con chú ruột tôi, là Trung úy Quân cụ, bị thương mất một mắt, ngày 30/4 là thương binh, trốn tŕnh diện, trốn cải tạo, về miền Tây, ở tận Minh Hải, Cà Mâu. Làm nghề bán cà rem từ 75 đến nay. Nghe tôi vào Sài g̣n, đang làm nghề ảnh, chú viết cho tôi một lá thư dài, kèm thêm 05 đồng cho tôi đi xe… nhắn tôi về chơi. Tôi về, anh em mừng mừng tủi tủi v́ quá lâu không gặp nhau, giờ gặp lại trong hoàn cảnh này…Sau khi thắp nhang trên mộ Thím tôi, chú ấy khóc thật nhiều:

- Em về đây là để tính chuyên vượt biển. Hai lần rồi không được, may là không bị bắt. Em tính khi đi th́ chôn số vàng c̣n lại dưới tấm bia mẹ em, rối qua được sẽ nhắn anh vào đem mẹ em về quê. Chuyến vừa rồi, em chôn tới 4 cây vàng đó, vậy mà …

Là vai em, nhưng chú ấy lớn hơn tôi tới 15 tuổi. Về nơi đây, chú khai không biết chữ, thỉnh thoảng có việc ǵ phải kư tá, chú ấy xin lăn tay hoặc viết chữ thập! Nhưng rồi con gái đầu học lên đến cấp 2. không có ai kèm nên chú kèm cho nó. Thầy ngạc nhiên v́ nó học xuất sắc, nhất là toán. Hỏi nó ai dạy cho nó, nó hồn nhiên nói là ba dạy! Chuyên vỡ lở, nhưng địa phương rất thoáng, họ cho qua hết, chỉ lâu lâu có việc ǵ cần người biết viết lách…th́ nhờ chú ấy!!!

        Đêm lại, chú ấy đem ra một cái máy mới tinh, bọc nhiều lớp vải, c̣n nguyên bao da màu nâu, hiệu Minolta. Máy này là của chú em, em của chú ấy đem về từ Mỹ. sau lần đi du học Kiểm soát không lưu mấy năm trước, Sau 30/4, chú ấy qua lại Mỹ từ phi trường Biên Ḥa.

- Anh cầm lên Sài g̣n mà làm nghề, em đễ lâu cũng hư !

Tôi xem qua máy, bấm nghe màn trập nhảy tốt, mừng vô cùng!

Về Sàgon. Lượng cũng mừng, máy dễ sử dụng v́ ánh sáng auto. Trên đầu máy có một màn h́nh, hai chiếc kim, một chiếc màu dỏ nhỏ, một chiếc kim màu xanh lá cây lớn hơn. Cứ hướng máy về vật chụp (chủ đề), kim đỏ sẻ nhảy theo ánh sáng lúc đó, thợ chỉ cần vặn cho kim xanh chồng lên kim đỏ là đúng sáng!

Chụp và tráng rọi mấy kiểu h́nh, cả hai chúng tôi an tâm lắm. Ngày sau, tôi bỏ máy Canon ở nhà, dùng máy mới…Đến nơi chụp, anh em thợ ai cũng trầm trồ v́ máy mới, ống kính trong veo, không một chút halo v́ nh́n vào lớp màu tím nơi ống kính là biết. Lượng nói với tôi:

- Lâu lâu anh cũng nên dùng máy Canon kẻo quên đi kiến thức. Máy này thực ra không dùng cho thợ. Anh không chủ động kết hợp khẩu đô và tốc đô để tạo được chiều sâu ảnh, không xóa được phông, không chụp được h́nh ngược sáng…Qua tết, có đủ tiền th́ ḿnh mua thêm máy.

Lúc này, ban đêm tôi đi học, các thầy đang dạy: “ Tăng một nấc khẩu độ, bằng giảm một nấc tốc độ, hoặc ngược lại…”.

Tôi vẫn không nản, cứ ngồi nghe thầy giảng những đều đă biết! Giáo tŕnh h́nh như được lấy từ hai cuốn Kiến Thức Phổ Thông mà tôi đă thuộc nằm ḷng!

                                                       oOo

 

Càng gần đến tết, chúng tôi càng xôn xao v́ chỗ chúng tôi đang hành nghề không phải lả điểm tập trung khách. Phần nhiều thợ t́m đến những điểm khác ngoài địa bàn xin vào chụp mấy ngày tết.

Tôi và Lượng cũng băn khoăn nhiều về chuyện này, nhưng v́ tôi không có giấy phép và hộ khẩu nên chưa biết làm sao!

Cũng thêm một dịp may đến với tôi, nhưng lần này th́ không suôn sẻ!

Một bạn nghề già, chú Vang, lớn tuổi rồi, năm nay cũng đă 58 tuổi, nhưng vẫn c̣n làm nghề, chú khoe với tôi là chú có một ông hàng xóm, ngoài Bắc vào, h́nh như là con ông cháu cha ǵ đó bên sở Văn Hóa. Thầu chụp h́nh ở cảng Nhà Rồng. Lúc này vừa xây xong nhà lưu niệm rất hoành tráng. Cần nhiều thợ. Bản thân chú Vang cũng sẽ chụp ở đó dịp tết này. Tôi và một anh thợ nữa, anh Tùng, làm nghề khá lâu rồi, quê ở tận B́nh Dương, cũng không có hộ khẩu Sài g̣n, nhờ chú ấy xin dùm…

Không khó khăn ǵ, chiều 28 tết, chúng tôi cùng nhau đến gặp ông Danh, người thầu ở Bến Nhà Rồng để hợp đồng. Chúng tôi rất phấn khích, háo hức và tin tưởng lắm…

Tôi lo nhiều nhưng cũng trấn an ḿnh v́ nhờ cái máy mới, Không có đèn (flast) nên tôi quyết định không chụp ban đêm như lâu nay. Ba chú cháu chúng tôi luôn cặp kè bên nhau, những ngày này ít khách, ngồi uống cà phê hoài. Chiều chiều chúng tôi cũng làm vài xị cây lư, lạc quan mong chờ ngày tết!

Hợp đồng rất dễ: Chúng tôi chỉ cần có máy và tay nghề. Phim, tráng rọi ảnh đều do tổ tráng rọi của ông Danh lo, hẹn khách ngày sau nhận h́nh. 22 giờ giao phim và đếm biên lai giao tiền cho tổ trưởng, nhận phim cho ngày mai… tại nhà ông Danh.

Nhưng đến ngày cuối, khi nhận xong phim và những tập biên lai th́ người của ông Danh yêu cầu thợ hẹn khách ba ngày! Phim được nhận không phải là phim Orwo của Đức như lâu nay chúng tôi vẫn dùng mà là phim Liên xô! Tên đọc từ tiếng Liên Xô là “Tắc ma”, cũng có loại hệt như thế, dọc là “ Xvai ma” Có hộp nhưng nh́n qua, chúng tôi rất nghi ngại về chất lượng, vả lại chúng tôi không quen chụp phim này, chú Vang hỏi, muốn tự mua phim orwo nhưng không được, người của ông Danh bảo: Cứ chụp b́nh thường như phim orwo.

Thực ra, phim này đă lưu hành lâu rồi nhưng ít ai dùng, chỉ trong các cơ quan, dịch vụ của nhà nước. Chất lượng có thể gọi là “may rủi”, Thợ chụp h́nh tránh xa, đến độ có người không biết nó tồn tại trên thị trường, như tôi !

Sáng mồng một chúng tôi có mặt, gặp nhau nhưng v́ chưa có khách nên vào Can tin, uống cà phê. Ở đây cũng đă có một đám thợ khác, là người đă hợp đồng thẳng với HTX Nhà Rồng từ trước. Họ ung dung và có vẽ không lo lắng ǵ, họ có điểm giao h́nh và có người trực giao h́nh cho khách. Gần chín giờ, cũng lác đác vài anh thợ nữa đến, họ cũng hợp đồng với ông Danh. Nhập bọn cùng nhau, chúng tôi cũng chuyện tṛ thân t́nh v́ cùng là thợ kiếm cơm như nhau…

Những thợ này cũng lo lắng v́ phải chụp phim Liên xô và hẹn giao h́nh ba ngày như chúng tôi! Tự giao h́nh là một khó khăn v́ khách phải t́m thợ, giao h́nh th́ trở ngại chuyên chụp h́nh! Chúng tôi dự tính sẻ nêu khó khăn này với ông Danh vào cuối ngày…

                                                 oOo

Không có đèn flass là một thất lợi lớn. Tôi không dám chụp trong pḥng trưng bày, chỉ lợi dụng hành lang và cửa sổ, nhưng cũng chỉ chụp hạn chế rồi đề nghị khách ra ngoài. Đêm th́ hoàn toàn bó tay. Suốt ngày mồng một tôi chỉ chụp được năm (05) cuộn. Cổ tôi khàn, chân ră rời v́ lên xuống cầu thang, chỗ này qua chỗ nọ theo khách!

Chiều, tôi về nhà ông Danh giao phim và tiển. Đếm theo biên lai được 184 kiểu, mỗi kiểu 05 đồng. Tôi nộp dủ 920 đồng cho thu ngân. Thu ngân là con gái của ông Danh. Tôi nhận biên lai rồi chạy về t́m Lượng ở điểm chụp.

Cái flas Lượng đang dùng hiệu Sunpak, có giá tới hai chỉ vảng. Nhưng có tiền chưa chắc đă mua được, phải ra các Kios chuyên buôn bán vật tư máy ảnh ở đường Nguyễn Huê đặt hàng may ra có, mà có cũng phải chờ vài tháng!

Tôi ngồi nghỉ một lát rồi thế chân cho Lượng nghỉ, uống ly nước, hút điếu thuốc! Lượng không chờ tôi hỏi, đưa năm ngón tay ư là đă năm cuộn phim. Tối nay nếu khá th́ cũng thêm chừng  02 cuộn.

Lượng tuy ngồi nghỉ, nhưng luôn quan sát tôi để nhắc “gối phông”. Chụp đèn những nơi này mà không gối đầu và thân của khách lên một cái ǵ đó th́ thua. Một bức tượng, một chậu hoa cao, Gốc cây….Ánh sáng đèn bắn vào khoảng không coi như chỉ sáng khuôn mặt, xung quanh tối, tóc mất hai mảng bên này, bên kia, h́nh rất xấu!

- Chụp đèn bên ngoài khác xa với trong nhà, nên phải luôn luôn t́m một cái ǵ đó làm vật phản quang nhe anh Sinh!

Lượng dặn tôi thật kỹ từ tháng trước, khi anh em tập sử dụng đèn, nhớ lời Lượng như in, tôi kiếm những chậu hoa kê gần tường, cho khách đứng…

Giao máy lại cho Lượng chụp, tôi phụ thu tiền và ghi biên lai.

Đúng như tôi dự đoán, đêm đó Lương chụp thêm 02 cuộn. 07 cuộn. Mười giờ đêm chúng tôi về đến nhà, Tôi nói với Lượng về việc tôi dùng phim Liên Xô. Lượng cũng lo lắng không kém tôi.

Hai ngày, mồng hai và mồng ba, đám thợ hợp đồng của ông Danh và chúng tôi mong chờ tối mồng ba đễ nhận h́nh khách từ tổ tráng rọi ở nhà ông Danh.

Nỗi ám ảnh h́nh xấu, h́nh hư làm tôi lo lắng không một phút nào quên. Tôi không biết có phải đây là lương tâm nghề nghiệp hay không, nhưng cứ nghỉ đến khách thất vọng rồi to tiếng…là tôi lạnh người!

Chiều mồng ba. Minh, một người bạn từ hồi c̣n ở đường Hồ Đắc Hanh Quảng trị. Ghé vào t́m tôi. Lâu quá không gặp…Minh cũng chụp h́nh dao bên Thủ Thiêm, chụp loanh quanh các gia đ́nh chứ không có điểm cố định nào. Anh em cho biết tôi ở đây, nên ghé thăm.

Khi tôi quay trả phim để ráp cuộn mới, Minh cản tôi lại:

- Trong máy tao c̣n chừng 16 kiểu, mày chụp luôn dùm tao, tối giao thợ làm h́nh, khỏi phải cắt phim mất công! Mai tao đem h́nh và phim qua.

Tôi hỏi Minh:

        - Phim ǵ vậy Minh?

- Orwo. Vậy mày chụp phim ǵ?

- Phim Liên Xô mới lo chứ!

- Ủa sao không xài Orwo?

- Tay nhà thầu bảo giống nhau.Thợ hợp đồng với nó toàn xài loại này!

Tôi ră rời không muốn chụp tiếp. xong đoạn phim của Minh, hai chúng tôi củng đi uống cà phê, đưa tiền 16 kiểu cho Minh rồi tôi về bên nhà ông Danh giao phim…

Đúng ra, ngày hôm nay là thợ phải nhận h́nh chụp hôm mồng một, mồng hai, để sáng mai giao cho khách theo như hẹn ba ngày. Nhưng cô thu ngân nói là tổ làm h́nh làm chưa xong. Cứ đóng phim và tiền ngày hôm nay, rồi ngày mai, mồng bốn nhận h́nh và thanh toán luôn tiền công.

Tôi phân vân, v́ thợ vẫn đang chụp nên không gặp ai mà hỏi han. Tiền và phim chụp ngày hôm nay được 04 cuộn, tôi cũng đă đóng! Lo lắng mà không nói được với ai, tôi quay lại Nhà Rồng gặp chú Vang và anh Tùng. Họ cũng tức tối và lo lắng ră rời, các thợ khác cũng xúm lại xôn xao…

Một anh thợ có vẽ sành sỏi, bộ dạng ra dáng dân giang hồ:

- Đù má tụi này định chơi tṛ “ Sóng giang” rồi!

       Chú Vang hỏi:

- Sóng giang là sao?!

- “Sáng dông” đó mà, mai mốt tụi nó ôm tiền về Bắc, thánh nào t́m cho ra?! Tụi ḿnh đừng chụp nữa, bây giờ về nhà cha Danh, nhớ là không giao phim và tiền ngày hôm nay. Đ̣i đưa h́nh hai ngày trước, có h́nh mới tiếp tục. nếu không có, mai chúng ta mua phim va biên lai. Tự chụp…Nhớ là chưa có h́nh th́ không giao phim và tiền…

Tôi như đứng không vũng, muốn ngồi thụp xuống đất. Tôi đă giao tiền và phim hôm nay. Cà ba ngày là 13 cuộn phim, Tôi không giữ lấy đồng nào!

Cả nhóm gần chục thợ cùng kéo nhau về nhà ông Danh đ̣i h́nh…

Cuối cùng, một gả đàn ông chừng 35 tuổi, đem ra một ôm phim trắng nhếch, thả tất cả xuống cái bàn:

- Các anh không biết chụp h́nh, coi phim này, hoàn toàn thiếu sáng, phim thế này làm sao ra h́nh cho được! Cả bọn im lặng, chết điếng đi một lúc, rồi cũng anh thợ có dáng giang hồ lớn tiếng:

- Đù má, tao nói cho mày nghe nhé, thằng nào ở đây cầm máy ảnh bét ǵ cũng dă 5 năm, ăn cơm thiên hạ ṃn răng rồi, tụi mày lấy phim quá đát, lại là của liên xô, không bắt sáng. Giờ đổ thừa cho thợ phải không?

Một anh thợ khác:

- Mày ra đây, tao c̣n trong máy mấy kiểu, mày chụp tụi tao rồi tráng phim ngay, coi tại ai?

Gả đàn ông lầm bần rồi lén vào trong nhả!

Con hẻm xôn xao, người trong xóm đến xem chật ních. Lúc này mới có nhiều bà con cho biết:

- Nhà này là của một cán bộ, lâu nay cho thuê, dạo gần đây th́ đóng cửa cho đến khi ông Danh vào…

- Đù má, đúng bài sóng giang mà! Anh em giữ lấy tiền ngày hôm nay, cố gắng t́m chỗ làm h́nh giỏi, may chăng cứu được. Mai mua phim orwo và biên lai, tự chụp, tự kiếm chỗ làm h́nh và tự giao. Không lẽ bỏ cái tết sao?!

Tôi nghe đắng trong cổ ḿnh, Cái tết nhiều hy vọng mua cái flass tiêu tan!

Không dủ can đảm chụp tiếp v́ sợ khách làm  reo. Mấy hôm sau tôi về dứng phụ chụp cho Lượng. Thấy tôi cứ bần thần buồn bă, Lượng nắm tay tôi siết thất chặt;

- Ḿnh em chụp cũng dư mua đèn, anh đừng buồn, c̣n nhiều cái khốn nạn nữa chứ chưa hết đâu!

 

 

(C̣n tiếp phần III. Chia tay là vĩnh biệt)

                                                          

Trạch An-Trần Hữu Hội

Sài g̣n 08 tháng 4 năm 2017