KIẾM ĐƯỢC VIỆC LÀM

Nguyễn Huy Côn

 

 

 

         Tia n¾ng ban mai chiÕu vµo « cöa sæ lµm «ng choµng dËy. ¤ng vÉn cã thãi quen dËy sím ®Ó chuÈn bÞ ®i lµm cho th­ th¶. Mµ h«m nay dËy sím lµm g×, «ng cã ph¶i ®Õn c¬ quan n÷a ®©u. ¤ng ®· nghØ h­u tõ mét tuÇn nay råi mµ. Nh­ng «ng vÉn vïng dËy. Më toang c¸nh cöa më ra ban c«ng, «ng v­¬n vai hÝt thë, lµm vµi ®éng t¸c tay cho gi·n x­¬ng gi·n cèt. B©y giê biÕt lµm g× n÷a nhØ. §¸nh r¨ng röa mÆt xong, «ng xuèng phßng kh¸ch, h·m Êm trµ uèng buæi s¸ng cho minh môc. Võa gië tê b¸o, ch­a ®äc ®­îc hÕt bµi x· luËn th× mét giäng nöa  khµn khµn, nöa the thÐ cña vî «ng cÊt lªn:

          - ¤ng ®äc b¸o ®Êy µ ?

           C©u hái nµy ®èi víi «ng trong nh÷ng ngµy cßn t¹i chøc, chØ cã ngô ý lµ «ng ®· chuÈn bÞ xong ch­a ®Ó t«i dän cho «ng ¨n s¸ng råi ®i lµm; song h«m nay khã nghe qu¸. C¸i bµ nµy l¹i nãi kh¸y ®©y. V©ng, b©y giê t«i ¨n kh«ng ngåi råi, v« tÝch sù råi nªn chØ biÕt ®äc b¸o vÆt. May mµ nhµ kh«ng nu«i con gµ nµo, chø bµ d¸m nãi t«i bÞ vÒ ®uæi gµ l¾m ! Êy‎ lµ «ng nghÜ vËy, chø ch¼ng thÌm tr¶ lêi bµ Êy ®©u. Ch¼ng ®äc b¸o lµ g× ®©y mµ bµ cßn ph¶i hái c¬ chø. Ng­êi ta ®· buån chÕt ruét ®i råi mµ cßn khiªu khÝch, rØa rãi.   ¤ng lan man suy nghÜ, ch¼ng lÏ cø ¨n kh«ng ngåi råi nh­ thÕ nµy m·i ­ ?  Ch¼ng bï nh÷ng ngµy «ng cßn t¹i chøc. C«ng viÖc lóc nµo còng rèi bï lªn , nh­ng mµ vui. §Õn c¬ quan lµ «ng cã uy thÕ h¬n h¼n. Ch¼ng g× còng lµ thñ tr­ëng mét ®¬n vÞ h¬n tr¨m con ng­êi, nµo gi¶i quyÕt viÖc nµy, nµo häp hµnh viÖc nä, lóc tiÕp th­îng cÊp, khi qu¸t m¾ng khiÓn tr¸ch cÊp d­íi. BiÕt bao nhiªu lµ viÖc cã tªn vµ kh«ng tªn. Cña ®¸ng téi, khi vÒ nhµ th× uy thÕ cña «ng còng gi¶m h¼n, bëi «ng bËn, ch¼ng gióp ®­îc g× cho gia ®×nh, mäi viÖc tr«ng cËy vµo bµ Êy c¶. Bëi vËy nªn «ng còng ph¶i nÓ nang, th­êng lµ chiÒu bµ vî, Ýt khi cã ý kiÕn tr¸i ng­îc khi bµ Êy ®Ò xuÊt viÖc nµy ph¶i lµm, vô kia ph¶i gi¶i quyÕt. Th«i th× tïy bµ. Quen thÕ råi nªn h×nh nh­ «ng kh«ng cã t¸c dông g× ë gia ®×nh n÷a, con c¸i còng Ýt khi hái ý kiÕn «ng trong viÖc lµm ¨n hay häc tËp cña chóng. NhiÒu khi chóng cßn qua mÆt «ng c¶ nh÷ng viÖc träng ®¹i nh­ ®Þnh lÊy ®øa nµy, ®Þnh ®i häc tr­êng kia. ThÕ nªn «ng ë thÕ yÕu trong c¸i gia ®×nh nhá bÐ nµy. Giê ®©y «ng l¹i ë nhµ, ch¾c lµ suèt ngµy nµy th¸ng kh¸c, ch­a biÕt lµm viÖc g× cho khu©y kháa, ®Ó vî con khái chª lµ m×nh v« tÝch sù h¼n råi.

             DÔ cã ®Õn h¬n mét tuÇn lÔ «ng suy t­ lung l¾m. Bµ vî thÊy «ng ë tÞt trong nhµ, ¨n Ýt, nãi Ýt, ngñ Ýt mµ ng¹i. ¤ng Êy cã bao giê nh­ thÕ ®©u. §Õn ngµy thø m­êi th× bµ thÊy «ng vui h¼n lªn, ¨n mÆc chØnh tÒ vµ ra khái nhµ. §Õn buæi chiÒu «ng ë ®©u vÒ víi gãi to gãi nhá trªn tay, cã vÎ nÆng l¾m. Th× ra «ng mua s¸ch: nµo tõ ®iÓn H¸n-ViÖt , s¸ch häc tiÕng Trung vµ  cã nh÷ng quyÓn s¸ch viÕt thuÇn b»ng ch÷ H¸n, tÊt c¶ cã dÔ cã ®Õn chôc cuèn chø ch¼ng ch¬i. Tõ h«m ®ã «ng vui h¼n lªn nh­ng l¹i vïi ®Çu vµo s¸ch vë hÕt ngµy, trõ hai b÷a c¬m. Sau mét tuÇn, «ng chuÈn bÞ ®i ®©u. Bµ gÆng hái th× «ng b¶o: t«i vÒ quª Ýt ngµy th¨m mé c¸c cô vµ cã mÊy viÖc kh¸c n÷a. Bµ còng ch¼ng hái thªm, v× biÕt tÝnh «ng, ®· quyÕt c¸i g× lµ lµm cho b»ng ®­îc, can ng¨n chØ thªm r¾c rèi, mÊt vui.

           §Çu tuÇn sau, «ng ë quª ra, hín hë l¾m. ¤ng b¶o bµ: chuyÕn nµy t«i ®i thÕ mµ ®­îc viÖc, kiÕm ®­îc viÖc lµm råi ! Bµ còng thÊy mõng v× thÊy «ng vui vÎ, kh«ng ©u sÇu nh­ mÊy ngµy ®Çu míi vÒ h­u nh­ng còng cã lêi: «ng ®· lµm viÖc h¬n bèn chôc n¨m råi, b©y giê nghØ cho kháe, tham c«ng tiÕc viÖc lµm g×. ¤ng kh«ng tr¶ lêi, chØ nhÕch mÐp víi mét nô c­êi bÝ hiÓm. ThÕ råi tõ h«m ®ã «ng nh­ bÞ cuèn hót vµo c«ng viÖc, tra cøu, viÕt l¸ch c¶ ngµy. Bµ tß mß muèn biÕt «ng lµm viÖc g×, lµm cho ai ®Ó kiÕm tiÒn nh­ng ch­a cã dÞp. Cho ®Õn h«m «ng ®i kh¸m bÖnh, bµ míi lÎn vµo phßng lµm viÖc cña «ng mµ xem lÐn. Ban ®Çu bµ t­ëng «ng dÞch thuª tiÕng Trung cho ng­êi ta, nh­ng kh«ng ph¶i. Víi nh÷ng s¸ch nµy, bµ l¬ m¬ hiÓu r»ng «ng ®ang nghiªn cøu vµ viÕt gia ph¶. Vâ vÏ tiÕng H¸n, bµ ®äc ®­îc tªn s¸ch: nµo lµ B¸ch gia tÝnh, Tõ nguyªn, Trung Hoa kh¶i m«ng ®éc vËt. Sù pháng ®o¸n cña bµ cµng cã vÎ ®óng khi bµ thÊy quyÓn gia ph¶ hä NguyÔn  nhµ «ng ®¸nh m¸y ch÷ kh«ng cã dÊu trªn nh÷ng trang giÊy ®en vµ xÊu ®· hoen è. Bµ ®Þnh t×m hiÓu kü h¬n th× tiÕng chu«ng gäi bµ ra më cöa ®· kh«ng cho bµ tß mß h¬n n÷a. Bµ kh«ng nãi g× víi «ng, nh­ng thÇm nghÜ: c¸i «ng nµy lÈm cÈm råi, ng­êi ta th× kiÕm tiÒn, m×nh th× lµm nh÷ng viÖc tèn tiÒn, tèn c«ng søc, tèn thêi gian.

          Cã c«ng ¨n viÖc lµm, tuy ph¶i tèn c«ng tèn cña, «ng cµng thÊy phÊn khÝch mçi ngµy. Cµng ®i s©u nghiªn cøu, «ng thÊy vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. HÌn chi mµ gÇn ®©y, cã nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam häc ë n­íc ngoµi ®· tõng ®Õn ViÖt Nam ®Ó nghiªn cøu  mét sè dßng hä lín t¹i ®©y. Cø t­ëng lµ m×nh biÕt, m×nh cã thÓ viÕt hoÆc hoµn thiÖn cuèn gia ph¶ cña «ng cha ®Ó l¹i, nh­ng kh«ng ph¶i nh­ vËy. Khã kh¨n th× ®Çy rÉy: lai lÞch c¸c vÞ tiÒn nh©n trong hä qu¸ s¬ sµi, cã ®o¹n l¹i kh«ng liªn tôc , bÞ ®øt qu·ng mét hai ®êi. VËy lµ ph¶i xem xÐt häc tËp tõ ®Çu. ¤ng ®äc s¸ch Trung Quèc  thÊy nhiÒu dßng hä vÉn gi÷ ®­îc gia ph¶ liªn tôc ®Õn mÊy ngh×n n¨m. §Êy, hä Khæng tÝnh ®Õn nay ghi ®­îc h¬n 80 ®êi, cã ®Õn gÇn ba ngh×n n¨m; råi hä Hå, tÝnh ®Õn chñ tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo lµ hËu duÖ ®êi thø 68. Nghiªn cøu vÊt v¶ thËt, nh­ng còng ®­îc ®Òn ®¸p bëi biÕt thªm nhiÒu kiÕn thøc quý‎ gi¸. §äc s¸ch, «ng míi biÕt  lµ tªn hä cña ng­êi Kinh ë ViÖt Nam ta ®Òu trïng víi tªn hä cña ng­êi Trung Quèc. §Æc biÖt lµ Trung Quèc chØ kh«ng cã hä KhiÕu nh­ ë ViÖt Nam.

          ¤ng còng mÊt c«ng ®i ®i vÒ vÒ quª néi, mµ tr­íc khi nghØ h­u cã ®Õn ba m­¬i mÊy n¨m «ng kh«ng hÒ lai v·ng. Cã nh÷ng lóc dßng hä l¹i t­ëng nh­ mÊt hót, «ng l¹i vµo th­ viÖn tra cøu, hoÆc cã khi ph¶i muèi mÆt ®Õn cÇu c¹nh mÊy häc gi¶ sµnh vÒ gia ph¶ häc ®Ó xin ý kiÕn vÒ c¸ch thÓ hiÖn ph¶ hÖ, c¸ch lÇn t×m dÊu vÕt dßng hä. PhiÒn mét nçi, «ng cµng say s­a nghiªn cøu th× bµ vî «ng cµng cho «ng lµ lÈm cÈm, Êm ®Çu, chËp m¹ch. Cã lóc bùc m×nh víi «ng v× lµm c¸i viÖc kh«ng c«ng Êy, bµ ®· lÈm bÈm c¸i c©u mµ tr­íc ®©y hai chôc n¨m «ng th­êng ®­îc nghe:” Ng­êi ®êi còng kh«ng ®­îc !”. KÖ, bµ Êy nãi g×, nghÜ g× còng cho qua, miÔn lµ ®­îc viÖc cña m×nh. ¤ng phÊn khëi nhÊt lµ c¸i ®o¹n t×m hiÓu lai lÞch cña chÝnh m×nh. Th× tr­íc ®©y, ®Ó an toµn, «ng cø khai phøa trong lý lÞch cña «ng lµ thµnh phÇn bÇn cè n«ng, ba ®êi tÝnh tõ «ng lªn bÞ bãc lét ghª l¾m. Còng may lµ tõ ®êi cô néi «ng ®· ra Hµ Néi lµm ¨n nªn khi ng­êi ta vÒ quª x¸c minh lý lÞch, ®¹i diÖn chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng ch¼ng biÕt, chØ gËt ®Çu lia lÞa cho xong chuyÖn. Nµy nhÐ, nÕu kh«ng nghiªn cøu viÕt gia ph¶ th× lµm sao «ng biÕt ®­îc «ng lµ ch¸u m­êi ba ®êi  «ng NguyÔn Trung Ng¹n. VÞ nµy lµ nhµ v¨n thêi TrÇn (1289-1370), ng­êi lµng Thæ Hoµng, huyÖn Thiªn Thi (nay lµ Kim Thi hay ¢n Thi), tØnh H­ng Yªn. Thuë nhá vÞ nµy cã n¨ng khiÕu v¨n häc, næi tiÕng thÇn ®ång, ®Ëu Hoµng gi¸p n¨m 16 tuæi, ®i sø Trung Hoa ®Õn hai lÇn, s¸ng t¸c hµng lo¹t th¬ n¨m 1324 ®­îc th¨ng Thi ngù sö. Sau cßn ®­îc gi÷ nhiÒu chøc nh­ : An phñ sø Thanh Hãa, Ch¸nh sø ViÖn thÈm h×nh, An phñ sø NghÖ An, Th­îng th­ h÷u bËt, Thi kinh diªn ®¹i häc sÜ,v.v. T¹i Hµ Néi, hiÖn vÉn cßn ®Òn thê ë phè M· M©y.

          ThÕ råi, ®óng ®Õn ngµy giç cô néi, bµ thÊy «ng dän dÑp, quÐt t­íc, lau chïi  bµn thê s¹ch sÏ l¾m, ®iÒu mµ mÊy chôc n¨m nay bµ kh«ng hÒ thÊy. Th× ra «ng ®· hoµn thµnh kÕ ho¹ch biªn so¹n cuèn gia ph¶ cña dßng hä sau ®óng hai n¨m vÒ h­u. ¤ng bá tiÒn ra (lÊy tõ quü ®en cña «ng lËp tõ nhuËn bót nh÷ng bµi mµ b¸o mµ bµ kh«ng biÕt) ®Ó ®¸nh m¸y vi tÝnh vµ in ®óng mét chôc cuèn gia ph¶, råi l¹i cÊt c«ng xuèng cöa hµng mü nghÖ tËn d­íi Trµng TiÒn mua mét hép gç s¬n mµi chÝnh hiÖu ®Ó ®ùng cuèn gia ph¶ b¶n gèc. ¤ng ®Æt lªn bµn thê , th¾p h­¬ng vµ lÇm rÇm khÊn khøa håi l©u. Bµ vî, t­ëng «ng ®· chÊm røt ®­îc c¸i viÖc mµ bµ cho lµ lÈm cÈm nµy vµ mõng thÇm trong bông v× tho¸t ®­îc c¸i c¶nh tr«ng thÊy «ng giam m×nh suèt ngµy trong phßng lµm viÖc, hÝ ho¸y viÕt viÕt, lÈm bÈm, cã khi l¹i c­êi s»ng sÆc nh­ anh thÇn kinh. Nh­ng ch­a hÕt. ¤ng b¶o víi bµ «ng vÒ quª d¨m h«m, mang theo hép s¬n mµi ®ùng quyÓn gia ph¶ gèc. Mét tuÇn sau «ng míi ë quª ra, mÆt mµy hín hë. ¤ng kÓ r»ng quyÓn gia ph¶ mang vÒ ®Æt ë nhµ thê hä xong lµ «ng yªn t©m l¾m råi. ¤ng cßn ghÐ tai bµ nãi nhá r»ng hä hµng chó b¸c trong quª mõng l¾m, kh«ng ngít khen «ng tµi cao ®øc dµy, ngÉm mµ còng bâ c¸i c«ng søc, tiÒn cña bá ra. Sóyt n÷a th× bµ thèt ra c¸i c©u mu«n thñ¬ “ ng­êi ®êi kh«ng ®­îc !” . May bµ h·m ®­îc, chØ nhá nhÑ b¶o «ng r»ng : “ Th«i, hai n¨m nghØ h­u, «ng lµm viÖc nhiÒu qu¸ råi ®Êy, h«m nµo vî chång m×nh ®i du lÞch mét chuyÕn, «ng cã ®ång ý kh«ng ? “.

 

Nguyễn Huy Côn

trích từ tập truyện “Mỗi Cây Mỗi Hoa”

sắp xuất bản