Về Tập Thơ Lính

In Muộn 47 Năm

 

Luân Hoán

 

 

 

 

 

Thơ viết trong giai đoạn cầm súng, xin gọi nôm na là thơ lính, của tôi khá nhiều, khó có thể nêu lên số lượng chính xác. Sự ra đời của chúng, dĩ nhiên ăn khớp với hơi thở của thời nhức nhối chiến tranh. Một phần thơ đă được tŕnh diện trong những trang giấy mang tên Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu. Phần c̣n lại, có rất nhiều hao hụt, vừa được nhuận sắc sau một thời gian dài bỏ chúng ẩn núp, nám bụi ở quê nhà. Tuy chỉnh sửa sơn phết, nhưng dung mạo, hồn vía căn bản của chúng vẫn không khác xưa bao nhiêu. Những thô thiển trong ngôn từ, những vụng về, ấu trĩ trong suy tư vẫn c̣n đấy, và hy vọng qua chúng, bạn đọc c̣n có thể h́nh dung, gặp lại một thời khói lửa khá rơ nét.

Có thể tôi là người bất nhất, thường bị ngoại giới chi phối mạnh mẽ. Cảm xúc của người lính trong tôi cũng từ đó khá tùy tiện. Thật dễ thấy điều này qua những phơi bày vui buồn trong sáng tác. Nếu Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu, u ám những bi quan, th́ Ngao Du Cùng Vũ Khí có phần sáng sủa lạc quan hơn.

Giữa cao điểm chiến trận của thập niên 70, cho tŕnh diện Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu, tôi không nhiều th́ ít đă bị đánh giá là phản chiến, dù đang thường trực hành quân. Thơ lính của tôi lúc bấy giờ không được chấp nhận thở trên Chiến Sĩ Cộng Ḥa, Tiền Tuyến... Chúng chỉ xuất hiện lẻ tẻ trên Văn Học, Thái Độ... Ngao Du Cùng Vũ Khí chắc dễ chấp nhận hơn, nhưng hồi đó tôi ngại ngần nằm trong hàng ngũ “anh tiền tuyến” của các “em gái hậu phương”, nên gần như không phổ biến.

Gần đây, tôi đă cho tŕnh làng Ngao Du Cùng Vũ Khí, qua trang web cá nhân một thời gian. Có vài bạn đọc, vài trang web khác tiếp tay phổ biến lẻ tẻ. Tôi bỗng thấy hứng thú muốn in thành sách với một số lượng tối thiểu. Một là để chính thức làm giàu thêm số lượng tác phẩm riêng của ḿnh. Hai là để tặng bạn  đọc, nếu có yêu cầu.

Những thi sĩ, những nhà thơ, thường rất cẩn trọng trong sự chọn lựa những sáng tác của ḿnh khi cho in. Một tập thơ của họ là những tinh túy riêng, được trang trọng tŕnh bày trên giấy quí, có đủ không gian cho chữ nghĩa hít thở. Thường thường những ấn bản về thi ca như vậy có độ dày phù hợp với sự khiêm nhường nhiều mặt của tác giả. Tôi, có lẽ, chỉ là một người viết, lại chơi linh tinh nhiều thể loại, nên việc in thơ của tôi có chút ít khác. Dĩ nhiên tôi cũng thực thi chuyện chọn lọc rất khắt khe. Ngặt một điều, sau khi loại bỏ khá nhiều, số thơ đều tay, đọc được, vẫn thặng dư. Chúng thiếu chỗ trong khuôn khổ một tập thơ thường thấy, nếu muốn tập họp cùng một lúc, cùng một góc sống.  Giải pháp tôi quyết định: cắt bớt không gian cư ngụ của bài thơ trên giấy. Cho chúng xuất hiện liên tục, nối sát chân nhau. Trang thơ sẽ giống như trang văn. Chuyện này tôi đă thực hiện trong thi phẩm Ổ T́nh Lận Lưng. Tập Ngao Du Cùng Vũ Khí không quá dày nhưng cầm hy vọng không nhẹ tay lắm. Nhà văn Song Thao đă có nhận xét đại khái, tôi là người nhỏ con nhưng thích cái ǵ cũng lớn. Có phần đúng. Một người bạn khác nhắc nhở, muốn lớn cần phải có cái chi lớn tương xứng mới được. Chính xác luôn. Số lượng thơ lính của tôi lớn cũng dễ hiểu. V́ cùng sống với đồng đội, súng đạn, các thứ phụ tùng chiến tranh, tôi c̣n sống thường trực với thơ. Thời gian làm lính là giai đoạn tôi dư giả th́ giờ nhất. Những chuẩn bị, lo sợ trước và sau mỗi cuộc hành quân, khó lấp đầy khoảng trống khá rộng trong đời lính chỉ chuyên nghề hành quân. Tôi là người thường xuyên mộng du. Không điếc, biết sợ súng, nhưng mang bệnh mê thơ nên cũng rất thường quên lửng bổn mạng ḿnh. Những lần quên dễ thương này đă cho tôi những ǵ các bạn đang đọc. Nội dung b́nh thường không mới lạ.

Trước nhất, thơ lính của tôi khá linh tinh, tùy hứng lẫn tùy nghi. Một lần điểm danh trung đội, thấy thành phần của binh sĩ có đủ t́nh nguyện, thi hành đúng bổn phận, bị bắt lính... là có thơ ngay. Xác thực nhưng lộ rơ ư đồ châm biếm, đọc thử, bạn sẽ thấy:

 

tôi là trung đội trưởng

một trung đội bộ binh

xuất thân từ Thủ Đức

đang ngồi trước anh em

tâm sự:

những người nào ra đi chưa đến tuổi nhập ngũ ?

có 5 người đưa tay

những người nào ra đi theo đúng lệnh nhập ngũ ?

có 2 người đưa tay

những người nào ra đi sau khi về quân trấn ?

có 30 người đưa tay

(37 Người trong trung đội tôi –

Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu trang 18)          

 

Ngày tŕnh diện nhập ngũ, làm thơ. Xuống tóc, làm thơ. Học thuộc số quân ḿnh, làm thơ. T́nh cờ thấy thiếu nữ liếc ḿnh bên đường, làm thơ. Nghe lính hát nhạc thời trang, làm thơ. Nh́n bộ dạng du kích ở trần mặc xà lỏn đeo dây nịt đạn, làm thơ. Tắm suối, làm thơ. Đêm mưa ngủ trong chuồng trâu, làm thơ. Suưt làm ẩu với em thợ may đồng thuận, làm thơ. Thao thức may tay, làm thơ. Đeo lon, làm thơ. Ngửi vớ, làm thơ. Ngồi đại tiện giữa đồng, làm thơ. Nhận diện thượng cấp, làm thơ. Phạt thuộc hạ, làm thơ. Nghĩ về anh hùng vô danh, làm thơ... Thượng vàng hạ cám đều có thơ cả th́ làm sao những mở đường, đột kích, phục kích, tiến chiến mục tiêu, lội rừng, băng ruộng, nhảy trực thăng, tải thương, lănh súng, lục soát, tác xạ, xung phong... có thể b́nh tâm không thơ thẩn ? Từ những lẩm cẩm nhỏ trở thành một bức họa đủ lớn cho một khoảnh đời.         

Viết về bản thân, viết về đồng đội, viết về những người đối đầu, tuy trôi trên ḍng xúc cảm, nhưng tôi luôn cố gắng không để ḷng xa rời sự chân thật. Mỗi ḍng thơ với tôi là một tấm gương soi. Đọc chúng, tôi phải thấy lại tôi, thấy lại sự việc không hư cấu, mới rung đùi, huưt sáo, gật gù.            

Là một người làm thơ cầm súng, đứng cạnh thần chết thường trực, tôi cũng sớm biết quân b́nh sinh hoạt hằng ngày. Hạn chế rất nhiều những vớ vẩn lăng mạn. Mỗi lần tham chiến, đương nhiên phải nghiêm chỉnh khi họp hành quân, để hiểu đại khái về mục tiêu, khoanh chúng lên bản đồ. Nghe t́nh h́nh khả năng của địch. Nắm rơ những đơn vị bạn tham chiến, yểm trợ. Trước giờ xuất phát, kiểm soát quân số, lương thực, cấp số đạn, hệ thống truyền tin. Có lo sợ ǵ không lúc này ? Thật t́nh, sau vài trận đụng độ đầu, không thấy ǵ đáng lo sợ nữa. Cái ǵ đến sẽ đến. Cái ǵ ở đây là: rách-áo (bị thương), đi-phép-dài-hạn (tử trận), đơn giản chỉ có thế. Thời gian di chuyển, dù ngồi GMC hay lội bộ, đều có thể làm thơ, dĩ nhiên không dùng viết. Trong mọi cuộc điều động quân, gần như đều có một khoảng trống thời gian nhỏ dừng lại, đủ để chép vội những ǵ đang đựng trong đầu. Mươi phút trước và trong giờ xung trận, thơ tuyệt nhiên không đến phá đám những suy tính, đo lường, tiên đoán, quyết định lẫn phản xạ. Thơ rất dễ trở lại khi mặt trận hoàn toàn yên tĩnh, giữa những đám khói vô tư.         

Mặt trận ở đâu ? Đó là tổng thể địa bàn có trách nhiệm lục soát, b́nh định, chiếm đóng, Một con đường làng, một xóm mồ côi, một bờ lạch, một mé sông, một sườn núi... không nhất thiết chỗ nào. Vùng xôi đậu của Quảng Ngăi khá rộng. Hơi thở của lính chính qui Bắc Việt có ở đây. Bám đất, nhảy núi đồng nghĩa với du kích.  Trong mọi mặt trận, lội núi là điểm đến, tôi thích nhất. Vóc dáng, không gian rừng núi, vốn có ấn tượng tốt đẹp với thời ấu thơ, nên tôi không ngần ngại vay mượn chữ nghĩa để trải ḷng khá nhiều, nào là Trèo Núi Ngang, Trấn Núi Phú Sơn, Qua Đèo B́nh Đê, Chạm Súng Ở Rừng Lăng, Dừng Quân Sườn Núi Tṛn, Đứng Trước Núi, Đêm 30 Trên Đồi Lâm Lộc, Lên Rừng, Chiều Trên Sườn Đồi, Thơ Trên Vách Núi Phú Sơn, Lên Núi Nghĩ Linh Tinh... C̣n, c̣n nhiều nữa. Tất cả đều ấm áp h́nh ảnh, nồng nàn t́nh cảm.          

Ruộng vườn nông thôn cũng thơm t́nh na ná như vậy. Không tiếng chó sủa, chẳng giọng gà gáy. Nhưng mọi góc cạnh, h́nh ảnh của thôn quê vốn đă cư ngụ muôn đời trong máu thịt. Bước đến b́a làng, ngồi trên g̣ mả là thấy ra, nhận ra rơ từng nét một.         

Với tôi, mỗi cuộc hành quân, ngoài việc thanh toán xong mục tiêu theo nhiệm vụ chung, c̣n mở ra cho riêng ḿnh những điểm thưởng ngoạn mới, đầy hấp dẫn. Không có những chuyến ngao du sinh tử này, tôi hoàn toàn không có cơ hội để biết những Ba Gia, Ba Tơ, Trà Bồng, Núi Tṛn, Núi Ngang, Núi Dẹp, Phước Sơn, Núi Vàng, Rừng Ná, Eo Gió, Suối Nun, suối Cà Đú, Sông Re, Sông Ring...           

Tôi luôn tự nhắc ḿnh hành quân cũng chỉ là một chuyến đi, một cuộc ngao du sơn thủy. Đi không với mục đích tự chọn cho ḿnh “xanh cỏ hay đỏ ngực”, và đi cũng chưa hẳn sẽ học được một sàng khôn như tiền nhân khuyến khích, nhưng đi chắc chắn được nh́n, biết thêm những cảnh sắc đẹp có, xấu có của quê hương. Quảng Ngăi là địa bàn của đại gia đ́nh bộ binh mang tên Sư Đoàn 2 b́nh định, trấn giữ. Quảng Ngăi có nhiều cảnh sắc thành danh: Thiên Ấn niên hà, Long đầu hư thủy, Thiên Bút phê vân, Cổ Lũy cô thôn, Liên Tŕ dục nguyệt, Hà Nhai văn độ, Thạch Bích tà dương, An Hải sa bàn, Thạch cơ điếu tẩu, La Hà thạch trận, Vân Phong túc vũ, Vu Sơn lộc trường... Những nơi này ít nhiều tôi cũng đă từng lội qua, dừng lại. Có hoặc không những xúc cảm, tôi đều kư gởi chút ít trong luống chữ. Thơ tôi, trong tập NDCVK, phải nói là đầy nhóc những địa danh. Những tên gọi này ngày nay h́nh như đa số đă thay đổi. Vách đá núi phía đông nam Sơn Hà, giáp giới huyện Minh Long, nằm trong trí nhớ tôi lâu nhất. Về sau, tôi đă mượn tên Thạch Bích để gọi con gái thứ.        

Bị và được đổ máu vài ba lần cho con đất xứ đường phổi, tôi được bồi hoàn một số thơ lụn vụn, chưa đạt tŕnh độ thơ con cóc, nhưng thơ con rệp th́ chắc với tới. Và chỉ chừng đó cũng đă là một phần thưởng lớn. Ngoài một số huy chương đổi máu để sờ mó, với tôi, Viên Đạn Cho Người Yêu Dấu, Ngao Du Cùng Vũ Khí là những (không phải là hai) tấm huy chương tôi quí nhất. Những tấm huy chương này, do sông núi ủy thác cho tôi h́nh thành, để truy tặng chính ḿnh và đồng đội. Những quân nhân thuộc mọi binh chủng có thể dự phần, nếu không kỳ thị.         

Thơ lính của tôi gần như một loại nhật kư bằng văn vần. Có điệu có vần không hẳn đă là thơ. Chất nghệ thuật may ra được một nửa. Xin cứ tạm gọi là thơ. Đời lính Bộ Binh theo tôi, không có nhiều cực khổ, chỉ có vất vả, nên tôi rất ít khi cố t́nh than thở. Tôi chăm chú vẽ lại cảnh sắc, hoạt cảnh ḿnh mục kích. Những h́nh ảnh này hiện diện ngay trong đơn vị, hoặc nằm ngoài quần chúng, được bắt gặp khi hành quân. Cảnh đáng thương v́ chiến tranh vô số kể. Phải thú thật, nhiều cảnh xốn ḷng nhất, như nh́n các em bé nghèo khổ đứng lặng trước ngôi nhà của ḿnh bị cháy, như các bàn thờ thật giả ảm đạm trong hầu hết những túp lá cư ngụ, cảnh thây phơi bên mâm cơm, xác treo trên rào dây kẽm gai... tôi đă viết thật sự chưa tới...        

Với một người giàu tài năng, viết về một chủ đề ǵ, h́nh như không cần phải lệ thuộc quá nhiều về vật liệu cụ thể. Biết ḿnh thiếu sức, tôi nhờ tiếp viện tối đa những h́nh ảnh gợi nghĩ về chiến tranh. Mọi tên gọi quân trang quân dụng, vũ khí đạn dược các loại đều có. Tôi không bỏ sót những tiếng thường dùng, những tiếng lóng trong quân ngũ. Những cụm từ như “ôm đầu máu”, “lănh gáo dừa”... chắc hẳn đă xa lạ, nhưng tôi tin sự hồi sinh tạm thời, chớp nhoáng của chúng, dễ giúp đồng đội tôi mỉm cười sống lại một thời.         

Cũng như nhiều đề tài khác, cái tôi của tôi trong thơ lính bao trùm khắp nơi. Nhân dạng, tâm t́nh có đủ: Ba gai không ra ba gai, hiền lành không ra hiền lành. Cái tôi thời bây giờ là vậy. Điều quan trọng tôi có biết nịnh đầm, ve gái khi hành quân không ? Tất nhiên là có, dồi dào nữa là khác, dành cho cả với phe ta lẫn phe địch... 

 

gặp em nào cũng liếc ngang

không nh́n phía trước th́ ḍm phía sau

ngó chăm bẳm thật là lâu

hoặc nh́n chớp nhoáng từ đầu tới chân...

 

       H́nh dạng, bản chất tôi không thể tiêu biểu cho người lính Bộ Binh. Bởi đồng đội tôi rất hiền ḥa nhân hậu, thực tế hơn. Bộ Binh vốn được gọi là Nữ Hoàng Chiến Trường. Đồng đội tôi khi tham chiến th́ gan dạ, tận t́nh, tích cực, nhưng ngay khi mặt trận ngưng tiếng súng, họ cư xử với những người thua trận rất nhân ái. Không có chuyện xẻo tai, lấy mật... như thường bị địch quân xuyên tạc.          

Tôi không làm thơ để rửa mặt chúng tôi. Mời các bạn cùng ngao du, không với thứ vũ khí chúng tôi đă cầm, mà bằng sự thưởng ngoạn tích cực, tự nhiên.

Luân Hoán

 

Đă Phát Hành:

Ngao Du Cùng Vũ Khí

thơ Luân Hoán

b́a: Khánh Trường

Nhân Ảnh Xuất Bản 2016

liên lạc mua sách:

han.le3359@gmail.com